ماه سوم بارداری | بایدها ونبایدهای اوایل ماه سوم بارداری
ماه سوم بارداری به هفته‌‌های 9 تا 12 بارداری اشاره دارد. درواقع این ماه، پایان سه ماهه اول بارداری شماست، این یعنی شما تقریبا یک سوم راه را آمده اید! در ماه دوم بارداری اوایل ماه سوم بارداری برخی از علائم بارداری شما شدت می‌گیرد، اما هرچه به پایان این ماه نزدیک شوید، بسیاری از آن‌ها برطرف می‌شوند. اندازه شکم در ماه سوم بارداری تغییرات محسوسی میکند. یکی از اتفاقات مهم این ماه، آزمایش غربالگری ماه سوم بارداری است که در این مقاله با جزئیات به آن پرداخته‌ایم. همچنین در مورد تغییرات بدن مادر و جنین در این ماه صحبت خواهیم کرد و به علت کمر درد در ماه سوم بارداری اشاره می‌کنیم.
با نصب اپلیکیشن گهواره، می‌توانید به صورت هفتگی روند بارداری خود را پیگیری کرده و به اطلاعات تخصصی در مورد رشد جنین، سلامت مادر و توصیه‌های تغذیه‌ای دسترسی داشته باشید. این برنامه زمان آزمایش‌ها و غربالگری‌های ضروری دوران بارداری را به شما یادآوری میکند و با امکان ثبت و پایش وزن بارداری، می‌توانید وضعیت خود را با نمودار استاندارد مقایسه نمایید. همچنین هر روز پیام‌های مشاوره‌ای متناسب با سن بارداری دریافت خواهید کرد که به شما کمک میکند دوران بارداری سالم و آگاهانه‌ای را تجربه نمایید.
علائم شایع ماه سوم بارداری کدامند؟
در ماه سوم بارداری ممکن است برخی از علائم اولیه بارداری را همچنان تجربه کنید، که برخی از آن‌ها به تدریج تا پایان این ماه فروکش می‌کنند. همچنین ممکن است در این ماه یکسری علائم جدید نیز تجربه کنید. به خاطر داشته باشید که همه مادران لزوما همه این علائم را تجربه نمی‌کنند و نداشتن این علائم، نشانه ناموفق بودن بارداری شما نیست.
افزایش ترشحات واژن
بسیاری از زنان تجربه ترشح اب در ماه سوم بارداری را دارند. هورمونهای حاملگی باعث افزایش خون در بدن شما می شوند و از طرفی دیواره واژن و دهانه رحم را شل می کند. این باعث می‌شود که میزان ترشحات واژینال در بارداری بیشتر از قبل باشد. ترشحات واژن یک سیستم دفاعی است که مانع از ورود عفونت از مهبل (واژن) به رحم می‌شود. ترشح اب در ماه سوم بارداری تا زمانی که این ترشحات شفاف یا سفید باشد و بوی بدی نداشته باشد، معمولا جای نگرانی ندارد.
از شستشوی واژن با دوش خودداری کنید؛ زیرا این امر می‌تواند باعث تحریک واژن و عفونت آن شود. سعی کنید از لباس‌زیر پنبه‌ای و گشاد استفاده کنید که تهویه مناسبی داشته باشد تا از عفونت واژن جلوگیری کنید. اگر ترشح اب در ماه سوم بارداری از نظر مقدار و محتوایی که دارد، نگران کننده و غیرطبیعی بود، حتما با پزشک متخصص زنان مشورت کنید.
* زیبایی جنین در کدام ماه شکل می گیرد؟ + معرفی موادغذایی برای زیبا شدن جنین پسر و دختر
حالت تهوع
از ماه اول بارداری تا ماه سوم نیز ممکن است همچنان بیماری صبحگاهی یا تهوع بارداری را داشته باشید، اما معمولا خیلی دوام ندارد. مادران زیادی می‌گویند که اوایل ماه سوم بارداری بیماری صبحگاهی آن‌ها به اوج خود می‌رسد و با پایان یافتن این ماه، فروکش میکند که خبر بسیار خوبی است! اگر چندان خوش شانس نیستید و هنوز هم دچار تهوع می‌شوید، سعی کنید غذاهای شیرین و ملایمی مانند نان تست، برنج یا موز بخورید و چای زنجبیل بنوشید تا معده شما آرام شود.
خستگی
خستگی بدن ممکن است در این ماه نیز ادامه داشته باشد. در دوران بارداری، تغییر در سطح هورمونها باعث می‌شود که شما احساس خواب آلودگی و خستگی کنید. از آنجا که بدن برای تأمین مواد مغذی مورد نیاز جنین، به خون اضافی نیاز دارد، باعث افت فشار خون و قند خون شما می‌شود. این شرایط باعث می‌شود احساس خستگی کنید.
تا جایی که می‌توانید استراحت کنید، آب بنوشید و یک ورزش متوسط انجام دهید؛ زیرا این کارها باعث بهبود خواب می‌شود. یوگا، پیاده‌روی و شنا می‌توانند گزینه‌‌های خوبی برای این دوران باشند، اما قبل از انجام هرگونه تمرینی با پزشک خود مشورت کنید.
تغییرات پوستی
اگر در این ماه متوجه شده‌اید که رنگ نوک سینه‌‌های شما تیره شده است، به این دلیل است که بدن شما در این دوران ملانین (نوعی رنگدانه) بیشتری تولید میکند. این ملانین اضافی همچنین می‌تواند باعث ایجاد لکه‌‌های قهوه‌ای روی صورت شما شود که به آن عارضه ملاسما یا کلواسما گفته می‌شود. همچنین ممکن است متوجه یک خط عمود تیره شوید که از ناف شما تا ناحیه شرمگاهی ادامه دارد. این خط معمولا در ماه سوم بارداری و به دنبال افزایش اندازه شکم، ظاهر می‌شود. بسیاری از این تغییر رنگ‌ها پس از به دنیا آمدن کودک دلبند شما، یا به کل ناپدید می‌شوند یا بسیار کمرنگ می‌شوند.
تغییرات سینه
در این ماه سینه‌‌های شما نیز در حال رشد و تغییر است. ممکن است ناحیه رنگی سینه‌‌های شما (آرئولا) بزرگتر و تیره تر شود و نوک سینه‌‌های شما ممکن است کمی بیشتر بیرون بزند. در این هنگام، غدد شیری پستآن‌ها در حال آماده سازی برای تولید شیر هستند و مقداری چربی به بافت سینه‌‌های شما اضافه می‌شود. اگر سینه‌بند شما اخیرا خیلی تنگ شده است، احتمالاً زمان آن رسیده که سایز سینه‌بند خود را افزایش دهید.
یبوست
برخی از هورمونهای بارداری می‌توانند باعث کندشدن حرکات دستگاه گوارش شما شوند و ایجاد یبوست کنند. همچنین ممکن است آهن اضافی موجود در ویتامین‌‌های دوران بارداری یا رژیم غذایی غلط، دلیل یبوست بارداری شما باشد. اطمینان حاصل کنید که به میزان کافی آب دریافت می‌کنید و سعی کنید فیبر بیشتری بخورید. میوهها، سبزیجات و غلات کامل منبع خوبی از فیبر هستند.
تکرر ادرار
ممکن است در این ماه دچار تکرر ادرار شوید، زیرا در این هنگام بدن شما مقدار زیادی هورمون بارداری hCG تولید میکند. افزایش حجم خون به کلیه‌‌های شما فشار می‌آورد. همچنین، رحم در حال رشد نیز به مثانه فشار می‌آورد، که هر دوی اینها باعث تکرر ادرار بارداری بگیرید.
کمردرد و درد شکم
تغییر در سطح هورمونها علاوه بر همه مواردی که ذکر شد، علت کمر درد در ماه سوم بارداری نیز هست. همچنین رحم در حال رشد رباط‌‌ها و تاندون‌‌های شما را می کشد و باعث می‌شود در قسمت تحتانی شکم احساس درد کنید. انجام یکسری حرکات کششی می‌تواند به کاهش درد کمک کند. اما قبل از شروع هرگونه تمرین در دوران بارداری با پزشک خود مشورت کنید.
تغییراتی در میل به غذا
ممکن است اوایل ماه سوم بارداری به دلیل تغییرات هورمونی و تهوع بارداری، همچنان نسبت به بو یا طعم‌‌های خاصی احساس بدی داشته باشید. به مرور زمان و هرچه به انتهای این ماه نزدیک می‌شوید، اگر حالت تهوع شما فروکش کند، ممکن است متوجه شوید که اشتهای شما دوباره بازگشته است. بنابراین می توانید از خوردن غذاهای مورد علاقه و سالم لذت ببرید.
جنین در ماه سوم بارداری چقدر رشد میکند؟
- در پایان ماه سوم بارداری جنین به طور میانگین بین 5 تا 10 سانتی متر طول و حدود 42.5 گرم وزن دارد. با پایان یافتن سه ماهه اول بارداری تقریبا تمام اندامهای جنین ایجاد شده‌اند.
- از طرف خارج، دست و پای کودک در حال رشد هستند و انگشتان دست و پا نیز به‌تدریج شکل می‌گیرند. ناخن‌ها نیز تقریبا از ماه سوم بارداری بر روی انگشتان ایجاد می‌شوند.
- در بعضی مواقع در این ماه، دستگاه تناسلی خارجی کودک شما شروع به شکل‌گیری میکند. مدت زیادی باقی نمانده که متوجه شوید فرزند شما دختر است یا پسر!
- سر در این مرحله بزرگتر از بدن دیده می‌شود، زیرا مغز در حال تکامل است.
- رگ‌ها از طریق پوست شفاف جنین قابل مشاهده هستند. همچنین، اثر انگشت کودک شما در ماه سوم بارداری شکل می‌گیرد.
- پلک‌‌ها تشکیل شده و چشم‌‌ها را پوشانده و از آن‌ها محافظت کامل میکند.
- زبان، دهان و حنجره در حال تکامل است. لب فوقانی در حال شکل‌گیری است و فک‌‌ها در جای خود قرار دارند. گوش و بینی در این ماه قابل مشاهده است.
- در حالی که گردن جنین شکل می‌گیرد، نوک پستان‌ها و فولیکول‌‌های مو نیز در این ماه تشکیل می‌شود.
- کودک در این ماه شروع به مکیدن انگشت شست خود و سکسکه میکند.
- در ماه سوم، قلب رشد میکند و ضربان قلب را می‌توانید از طریق سونوگرافی بشنوید.
- ماهیچه‌‌ها و استخوان‌های کودک شما تکامل یافته و سیستم عضلانی-اسكلتی بدن کودک را تشکیل می‌دهند. ممکن است برخی از استخوان‌ها شروع به سخت‌شدن کنند، اما ستون فقرات هنوز نرم است.
- کودک شما در این زمان شروع به حرکت دادن دست و پا، لگد زدن، کشش، پیچ خوردن و چرخاندن خود میکند. ممکن است حرکات را احساس نکنید، زیرا رحم شما هنوز بر روی لگن قرار دارد.
- مغز استخوان شروع به تولید گلبولهای سفید خون میکند که سیستم ایمنی کودک را شکل می‌دهند.
- روده کودک در ماه سوم بارداری تکامل می‌یابد و شروع به انقباض و انبساط میکند. این نوعی تمرین برای سلامت دستگاه گوارش کودک است.
- لوزالمعده شروع به کار کرده و هورمون انسولین را ترشح میکند.
- کلیه‌‌ها در حال حاضر توسعه یافته و شروع به دفع ادرار در مثانه می‌کنند.
خوشبختانه با پایان یافتن سه ماهه اول بارداری میزان سقط جنین نیز کاهش می یابد.
اندازه شکم در ماه سوم بارداری
اگرچه برآمدگی شکم هر مادری ممکن است در زمان متفاوتی ایجاد شود، اما معمولا اندازه شکم در ماه سوم بارداری تغییرات محسوسی میکند. شما از اوایل ماه سوم بارداری متوجه می‌شوید که شکمتان کمی برآمده شده است. تا انتهای این ماه، رحم شما تقریبا به اندازه یک پرتقال بزرگ رشد میکند.
سینه‌‌ها حساس می‌شوند
با آماده شدن بدن شما برای شیردهی، ممکن است سینه‌‌های شما حساس و سنگین شوند. علاوه بر این، اندازه پستان افزایش می‌یابد و آئرولا (بخش رنگی نوک سینه) تیره‌تر و بزرگتر می‌شود.
رگ‌ها قابل مشاهده می‌شوند
همانطور که گفتیم در این ماه حجم خون در بدن شما افزایش می‌یابد و قلب شما سریعتر خون را پمپ میکند. این موضوع باعث می‌شود که رگ‌‌های روی سینه‌‌های شما برجسته تر و مشخص تر شوند.
وزن اضافه می‌کنید
در این ماه معمولا بین 750 گرم تا 2 کیلوگرم وزن اضافه می کنید، مگر اینکه به دلیل تهوع بارداری مقداری از وزن خود را از دست داده باشید. میزان افزایش وزن شما بستگی زیادی به شاخص توده بدنی قبل از بارداری (BMI) شما دارد. پزشکتان می‌تواند در این مورد شما را راهنمایی کند.
درست است که الان درواقع دو نفر هستید، اما نیاز نیست به اندازه دو نفر غذا بخورید. کارشناسان توصیه می کنند روزانه فقط حدود 300 کالری به رژیم غذایی خود اضافه کنید. این معادل یک وعده غذایی سبک یا میان وعده است.
اقدامات پزشکی و آزمایشات لازم در ماه سوم بارداری
ارزیابی وزن، فشار خون و دیگر نظارت‌‌ها در ماه سوم بارداری نیز ادامه خواهد یافت. اندازه شکم در ماه سوم بارداری معیار خوبی برای برآورد اندازه و قد بنیادی رحم است، به همین دلیل پزشک آن را اندازه گیری میکند. علاوه بر این، پزشک متخصص زنان و زایمان در ماه سوم بارداری اقدامات زیر را در مورد شما انجام خواهد داد:
آزمایش غربالگری ماه سوم بارداری
در ماه سوم بارداری علاوه بر آزمایش ادرار (برای بررسی سطح قند و پروتئین موجود در ادرار و وجود هرگونه عفونت ادراری) و آزمایش خون (برای بررسی کم خونی و سایر مشکلات)، اولین دوره از آزمایشهای غربالگری بارداری نیز انجام می‌شود.
آزمایش غربالگری سه ماهه اول بارداری برای تعیین ناهنجاریهای جنین، تقریبا در پایان ماه سوم بارداری (بین هفته 11 تا 13 بارداری) انجام می‌شود که شامل موارد زیر می‌شود:
- آزمایش سونوگرافی شفافیت پشت گردن (NT) برای بررسی ضخامت مایع در ناحیه پشت گردن جنین انجام می‌شود. این تست خطر ابتلا به برخی ناهنجاریهای کروموزومی را در جنین ارزیابی میکند. اگر ضخامت مایع بیشتر از حد نرمال باشد، می‌تواند ناهنجاریهای کروموزومی مانند سندرم داون و تریزومی 18 را نشان دهد.
- دو آزمایش نیز بر روی سرم مادر انجام می شود و درواقع سطح دو ماده در خون مادر تعیین می گردد. این دو آزمایش عبارتند از غربالگری پروتئین پلاسمائی مرتبط با بارداری (PAPP-A) و گنادوتروپین کوریونی انسان (hCG). تست hCG در تعیین سن بارداری و نوع بارداری کاربرد دارد و درواقع نشان می دهد که بارداری به طور عادی در حال پیشرفت است یا خیر. در تست PAPP-A سطح یک پروتئین تولید شده در اوایل بارداری توسط جفت را تعیین میکند تا خطر ناهنجاریهای کروموزومی را ارزیابی کند.
- زنان بر اساس نتایج آزمایش غربالگری ماه سوم بارداری در دو گروه کم خطر و پر خطر قرار می گیرند. در صورتی که در گروه پرخطر قرار بگیرید پزشک درخواست آزمایشهای تکمیلی نظیر نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS) و آزمایش آمینوسنتز را می دهد که یک آزمایش تهاجمی است و تنها در موارد ضروری درخواست می‌شود. نمونه برداری از پرزهای جفتی با وارد کردن سوزنی در رحم (از طریق واژن یا از روی شکم) می‌تواند بیماری تای ساکس (Tay-Sachs)، کم خونی داسی شکل، سندرم داون و سایر نقایص ژنتیکی را تشخیص دهد.
سونوگرافی لازم
پزشک ممکن است در این ماه درخواست سونوگرافی نیز بدهد. سونوگرافی به اندازه گیری مایع آمنیوتیک و تعیین موقعیت جفت در رحم کمک میکند. شما همچنین در این ماه می‌توانید ضربان قلب کودک خود را از طریق سونوگرافی در مطب دکتر بشنوید.
در طی هفته 11 تا 13 بارداری می‌توان یکی از نقایص لوله عصبی نوزادان به نام اسپینا بیفیدا (spina bifida) را از طریق سونوگرافی تشخیص داد. اسپینا بیفیدا یا نقص لوله عصبی (NTD) یک ناهنجاری مادرزادی است که در آن لوله عصبی اطراف ستون فقرات به دلیل عوامل ژنتیکی و محیطی نمی‌تواند به درستی بسته شود. NTD در سه ماهه اول قابل تشخیص است، اما تشخیص آن در آزماشات سه ماهه دوم دقیق‌تر است.
باید و نبایدهای ماه سوم بارداری
در ادامه به نکاتی اشاره کرده‌ایم که در طول ماه سوم بارداری باید در نظر بگیرید:
خوب غذا بخورید
بسیاری از مادران باردار می پرسند در ماه سوم بارداری چه بخوریم ؛ خوشبختانه در این ماه حالت تهوع شما کمتر می‌شود و هوس شما برای برخی غذاها افزایش می‌یابد. سعی کنید از یک رژیم غذایی سالم و متعادل پیروی کنید که شامل میوهها و سبزیجات، تخم مرغ، آجیل، گوشت، شیر، انواع غلات کامل، ماست و غیره باشد.
مطمئن شوید که رژیم غذایی شما حاوی تمام مواد مغذی ضروری مانند ویتامین‌‌ها، اسیدهای چرب امگا 3، کلسیم و فیبر باشد. خوردن ماهی در ماه سوم بارداری به تامین اسیدهای چرب امگا 3 کمک میکند اما مراقبت باشید که ماهی حاوی جیوه نباشد. در صورتی که از دریافت میزان کافی مواد مغذی مطمئن نیستید، ممکن است لازم باشد که پزشکتان یک مکمل برای شما تجویز کند.
استراحت کنید
در این ماه بیشتر احساس خستگی می کنید. بنابراین تا آنجا که می توانید استراحت کنید. از خوابیدن روی پشت خود خودداری کنید و ترجیحاً به پهلوی چپ یا راست بخوابید. در صورت نیاز می توانید بالش‌های مخصوص حاملگی را تهیه کنید تا بتوانید راحت‌تر بخوابید.
مکمل‌‌های مورد نیاز را مصرف کنید
در این ماه نیز می‌بایست همچنان به مصرف مکمل‌‌های اسید فولیک ادامه دهید؛ زیرا برای جلوگیری از بروز نقایص هنگام تولد بسیار مهم است. اگر پزشکتان مولتی ویتامین یا مکمل‌‌های دیگری نظیر قرص آهن یا کلسیم نیز برایتان تجویز کرده است، باید آن‌ها را نیز به درستی مصرف کنید.
بهداشت را رعایت کنید
در دوران بارداری می‌بایست بیشتر از قبل نسبت به بهداشت محیط اطراف خود و همه چیزهایی که می خورید و استفاده می کنید، حساس باشید. مراقب غذاهایی باشید که خطر عفونت باکتریایی دارند. میوهها و سبزیجات را کاملاً بشویید تا هرگونه آلودگی از بین برود. هنگام باغبانی و تمیز کردن بستر حیوان خانگی، حتما دستکش بپوشید. همچنین مطمئن شوید که ناحیه واژن را مرتباً تمیز و خشک نگه دارید.
معاینه دندانپزشکی
از آنجا که در دوران بارداری به دلیل تغییرات هورمونی، مستعد ابتلا به خونریزی لثه هستید، بهتر است به طور منظم به دندانپزشکی مراجعه کنید. برای مسواک زدن نیز حتما از یک مسواک نرم استفاده کنید.
آموزش زایمان
با نزدیک شدن به سه ماهه اول بارداری وقت آن رسیده که در کلاس‌‌های آموزش زایمان ثبت نام کنید. این به شما کمک میکند تا با استرس، اضطراب و نوسانات روحی دوران بارداری و هنگام زایمان مقابله کنید.
با دیگران ارتباط برقرار کنید
این موضوع در دوران بارداری بسیار مهم است. اگر استرس دارید باید با همسر، خانواده و دوستان خود در میان بگذارید. صحبت کردن می‌تواند شما را آرام کند. همچنین، درمورد هرگونه اضطراب عاطفی، کمبود خواب، ترس و استرس، احساس تنهایی و موارد مشابه می‌توانید با پزشکتان نیز صحبت کنید.
سیگار کشیدن و نوشیدن الکل را ترک کنید
از مصرف نیکوتین و الکل قبل از دوران بارداری و در حین آن، خودداری کنید؛ زیرا آن‌ها می‌توانند از طریق جریان خون به کودک شما برسند. آن‌ها حتی می‌توانند به سقط جنین منجر شوند.
مصرف کافئین را کاهش دهید
کافئین بیش از حد، خطر سقط جنین و تولد نوزادان کم‌وزن در هنگام تولد را افزایش می‌دهد. برخی از مطالعات می‌گویند که زنان بهتر است در دوران بارداری، کمتر از 10 فنجان چای در روز بنوشید. در برخی مطالعات نیز آمده است نوشیدن حتی سه فنجان چای در روز توسط مادران باردار، می‌تواند تاثیراتی بر روی جنین داشته باشد. در این مطالعات آمده که فرزندان این مادران، در سنین بالاتر دچار اضافه وزن و چاقی می‌شوند.
ذهنتان را مشغول کنید
به فعالیتهایی بپردازید که استرس شما را کاهش می‌دهد. شروع به جستجوی نام کودک کنید. یا مثلا هر ماه از شکمتان در یک مکان ثابت، با یک ژست و لباس مشخص عکاسی کنید تا بعدها یک آلبوم یا فیلم کوتاه یادگاری از آن‌ها درست کنید.
ورزش کنید
- خود را درگیر تمرینات کم فشار مانند پیاده روی و شنا کنید. این به شما کمک میکند سالم بمانید و با تغییرات جسمی دوران بارداری کنار بیایید. با این حال، قبل از شروع هرگونه تمرین، با پزشک خود مشورت کنید. از هرگونه فعالیتی که خطر افتادن داشته باشد و یا روی مفاصلتان فشاری وارد کند، خودداری کنید. هنگام ورزش لباسهایی بپوشید که هوا را به خوبی عبور دهد و از سینه‌بندهای محافظ استفاده کنید.
- اگر دچار خستگی و بیماری صبحگاهی هستید، یک پیاده روی صبحگاهی بهترین گزینه برای ورزش در ماه سوم بارداری خواهد بود. این به شما کمک میکند تا روحیه خود را بالا ببرید و جریان خون را در بدنتان افزایش دهید.
- شنا نیز گزینه خوبی است. شنا باعث کشش عضلات می‌شود و آن‌ها را تقویت میکند. همچنین گردش خون را در بدنتان افزایش می دهد.
- ورزش پیلاتس باعث تقویت قدرت عضلات می‌شود و به افزایش انعطاف پذیری در دوران بارداری کمک میکند.
- ورزش ایروبیک سبک، قلب را تقویت میکند، توده ماهیچه ای را افزایش می‌دهد و از درد بدن می کاهد.
- شما می‌توانید برخی از حرکات آسانای یوگا را که برای شما و کودک شما بی‌خطر باشد، انجام دهید. توصیه می‌شود که در کلاس‌‌های یوگای حرفه ای مخصوص مادران باردار شرکت کنید، نه‌اینکه در خانه و بدون مربی حرکات را انجام دهید.
نبایدهای ماه سوم بارداری
- اگر هر یک از این فعالیت‌‌ها را انجام می‌دهید، در ماه سوم بارداری می‌بایست آن‌ها را متوقف کنید:
- از همان ماه اول بارداری از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید و هرگونه فعالیت شدیدی را که ممکن است به رحمتان فشار وارد کرده و کمر درد در ماه سوم بارداری را تشدید کند کنار بگذارید.
- از خوردن غذاهای تند در بارداری خودداری کنید. همچنین غذاهای سرخ کردنی نیز نباید استفاده کنید؛ زیرا هر دوی اینها می‌توانند باعث تهوع، نفخ و سوء‌‌هاضمه شوند.
- از پوشیدن لباس‌‌های تنگ خودداری کنید، زیرا با توجه به رشد شکمتان، باعث ایجاد ناراحتی در شما می‌شود.
- حتماً کفش‌های راحتی بپوشید که پاشنه‌‌های تخت دارند.
- مصرف داروها را کنار بگذارید، زیرا در این مرحله می‌تواند به شدت بر رشد کودک شما تأثیر بگذارد.
منبع:
https://www.pampers.com/en-us/pregnancy/pregnancy-calendar/3-months-pregnant
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.