یبوست در بارداری و روش های درمان (خانگی، دارو، غذایی+درمان سریع)

در دوران بارداری زنان به دلیل تغییرات هورمونی پیش ‌آمده بیش‌تر از هر زمان دیگری ممکن است دچار یبوست شود. این عارضه در واقع باعث تغییر عادت سیستم گوارشی بدن و کم تحرکی روده‌ها شده که منجر به دفع سخت مدفوع می‌شود.

برخی از مادران باردار نمی دانند که دفع کمتر از سه بار در هفته، یبوست محسوب می شود. همچنین اگر برای دفع، نیاز به زور زدن شدید و یا نشستن طولانی‌مدت در سرویس بهداشتی دارد، این هم یبوست است. حتی احساس تخلیه ناقص نیز جزو علائم یبوست است. از این رو افزایش آگاهی مادران در زمینه سبک زندگی سالم می‌تواند سهم به سزایی در پیشگیری از یبوست شدید بارداری داشته باشد که در ادامه این مقاله از مجله سلامت گهواره بیشتر در موردش توضیح خواهیم داد.

با نصب اپلیکیشن گهواره، در جریان تغییرات هفته به هفته بارداری خود قرار می‌گیرید. این برنامه، اطلاعات تخصصی درباره رشد جنین، سلامت مادر و تغذیه ارائه می‌دهد و تمامی آزمایشات و معاینات بارداری را یادآوری می‌کند و هر روز یک پیام مشاوره‌ای متناسب با سن بارداری خود دریافت خواهید کرد.

علت و عوامل ایجادکننده یبوست بارداری

یبوست در بارداری یک مشکل شایع است و معمولاً به دلیل ترکیبی از تغییرات هورمونی، فشار فیزیکی جنین، تغذیه نامناسب، مصرف برخی مکمل‌ها، کم‌آبی و کاهش فعالیت بدنی ایجاد می‌شود. توجه به رژیم غذایی، مصرف کافی مایعات و افزایش فعالیت بدنی می‌تواند نقش مهمی در کاهش این مشکل داشته باشد.

در دوران بارداری عوامل مختلفی دست‌به‌دست هم می‌دهند تا احتمال بروز یبوست افزایش یابد. مهم‌ترین علل و عوامل ایجاد یبوست در بارداری عبارت‌اند از:

1. افزایش هورمون پروژسترون و تغییرات هورمونی

در بارداری میزان هورمون پروژسترون افزایش می‌یابد. این هورمون باعث کاهش حرکت طبیعی روده‌ها می‌شود. کند شدن حرکات روده، زمان حضور مواد غذایی در دستگاه گوارش را طولانی کرده و در نتیجه آب بیشتری از محتویات روده جذب شده و مدفوع خشک و سفت می‌شود. سایر تغییرات هورمونی دوران بارداری نیز می‌توانند عملکرد دستگاه گوارش را کندتر کنند.

2. فشار رحم و افزایش اندازه جنین

با رشد جنین و بزرگ شدن رحم، فضای داخل شکم محدودتر شده و روده‌ها تحت فشار قرار می‌گیرند. این فشار روند طبیعی حرکات روده را مختل کرده و احتمال یبوست را بیشتر می‌کند.

3. رژیم غذایی کم‌فیبر و تغذیه نامناسب

مصرف نکردن کافی میوه‌ها، سبزی‌ها و غلات کامل یا داشتن رژیم غذایی حاوی مواد غذایی صنعتی و فرآوری‌شده (مواد غذایی مصنوعی) می‌تواند جریان حرکتی روده را کند کرده و یبوست ایجاد کند. ویارهای بارداری نیز گاهی باعث انتخاب غذاهای کم‌فیبر می‌شود.

4. مصرف مکمل‌ها و داروها

• مکمل‌های آهن یکی از شایع‌ترین علل یبوست در بارداری هستند.
• مولتی‌ویتامین‌های بارداری نیز ممکن است در برخی افراد این مشکل را تشدید کنند.
• برخی داروها از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها نیز می‌توانند یکی از عوامل یبوست باشند.

5. کاهش آب بدن

در صورت کم نوشیدن آب و مایعات، روده‌ها از محتوای مدفوع آب بیشتری جذب می‌کنند و این موضوع باعث خشکی و سفتی مدفوع می‌شود.

6. کاهش فعالیت بدنی

بی‌تحرکی یا کاهش فعالیت‌های روزانه، که در بارداری بسیار شایع است، باعث کند شدن حرکات روده و در نتیجه ایجاد یبوست می‌شود.

7. مشکلات زمینه‌ای مثل کم‌کاری تیروئید

کم‌کاری تیروئید یکی از مشکلاتی است که در برخی زنان باردار وجود دارد و خود می‌تواند حرکت روده را آهسته کرده و زمینه‌ساز یبوست شود.

بنابراین مثل همیشه توجه هر بیشتر به سلامت خوراک روزانه عامل مهمی در پیشگیری، کاهش و درمان یبوست‌های بارداری می‌باشد.

با اپلیکیشن گهواره، هفته به هفته بارداریت رو دنبال کن.

نصب اپلیکیشن گهواره

علائم و نشانه‌های یبوست در بارداری

علائم و نشانه‌های یبوست در بارداری معمولاً شامل دفع کمتر از سه بار در هفته، مدفوع خشک و سخت و زور زدن شدید و طولانی‌مدت هنگام دفع است. بسیاری از زنان باردار دچار نفخ شدید، دردهای شکمی و حتی انقباضات شکمی می‌شوند. در موارد شدید ممکن است بواسیر، خون در مدفوع یا استفراغ نیز مشاهده شود. اگر یبوست شدید باشد، گاهی کاهش تحرک جنین نیز گزارش می‌شود. این نشانه‌ها به مادر کمک می‌کنند تا مشکل را سریع‌تر شناسایی کرده و اقدام به مدیریت آن کند.

به نقل از AmericanPregnancy

یبوست در بارداری زمانی رخ می‌دهد که درد یا ناراحتی شکمی وجود دارد، حرکات روده سخت و نادر می‌شود، و مدفوع خشک و سفت می‌گردد.

Constipation during pregnancy occurs when there is abdominal pain or discomfort, difficult and infrequent bowel movements, and the passage of hard stools.

خطرات یبوست در بارداری برای جنین چیست؟

مادرانی که دچار یبوست می‌شوند ممکن است این نگرانی را داشته باشند که آیا یبوست و تحت فشار بودن بدن هنگام دفع برای جنین عوارضی دارد یا نه. یبوست در موارد خفیف خطری برای جنین ندارد اما بهتر است یبوست بارداری زودتر درمان شود زیرا با شدیدتر شدن این عارضه ممکن است مشکلاتی برای مادر و جنین بوجود بیاید. چون در یبوست بدن مادر کم آب شده و سیستم گوارش او عملکرد مناسبی ندارد، همچنین مادر خسته و دچار کمبود انرژی می‌شود، ممکن است املاح و مواد معدنی به حد کافی به جنین نرسد.  

راه‌کارهای پیشگیری از یبوست در بارداری

یبوست بارداری در صورت شدید بودن، همچنین همراه بودن با خونریزی مقعد و یا دردهای شکم در بارداری می‌تواند، عارضه دردناکی باشد. ولی با رعایت نکات زیر قابل پیشگیری است.

• مصرف کافی مایعات
• اجتناب از مصرف نوشیدنی‌های دارای کافئین 
• افزایش مصرف غذاهای پرفیبر مثل انواع غلات مثل حبوبات، میوه و سبزی‌ها 
• ورزش کردن و داشتن تحرک کافی
• استفاده از نان‌های سبوس‌دار مثل نان سنگک و نان جو 
• اجتناب از مصرف لبنیات به ویژه انواع پرچرب

درمان سریع یبوست در بارداری

برطرف کردن یبوست بارداری بهبود بخشیدن به حرکت روده‌ها است.  برای درمان سریع یبوست در بارداری، اولین قدم اصلاح رژیم غذایی و سبک زندگی است تا حرکات روده بهبود یابد. مصرف ملین‌های گیاهی و دارویی در اولویت‌های بعدی قرار دارند. برای کمک به تنظیم حرکت روده‌ها و درمان سریع یبوست در منزل نکات زیر توصیه می‌شود:

• افزایش مصرف مایعات مانند آب، سوپ و آب میوه، همراه با خوردن میوه‌ها و سبزیجات پرفیبر، نقش مهمی در رفع یبوست دارد.
• نوشیدن آب ولرم صبحگاهی
• مصرف آلو یا آب آلو و شیر با انجیر نیز به روان شدن روده‌ها کمک می‌کند.
• استفاده از روغن زیتون در سالاد
• استفاده از عسل در وعده صبحانه
• انجام ورزش سبک مثل پیاده‌روی یا کشش‌های ملایم روزانه، حرکات روده را تحریک می‌کند.
• در برنامه غذایی روزانه غذاهای پرفیبر مثل حبوبات و غلات، نان های سبوس دار، میوه و سبزیجات را بگنجانید.
• در صورتی که با این روش‌ها یبوست رفع نشود، مصرف مکمل‌های فیبر یا ملین‌های ملایم با مشورت پزشک توصیه می‌شود.
• محدود کردن غذاهای سنگین و فرآوری‌شده نیز اثر مثبتی در درمان فوری یبوست دارد.

درمان‌های یبوست بارداری

درمان گیاهی یبوست در بارداری

داروهای گیاهی و طب سنتی همیشه یکی از گزینه‌های رفع یبوست در بارداری بوده است. داروهای طبیعی و گیاهی زیادی وجود دارند ازجمله پودرشیرخشت، ریشه قاصدک و... که ممکن است مصرف آن‌ها برای رفع مشکل یبوست در زنان باردار بسیار مفید باشد. اما، مادران باردار و اطرافیان آن‌ها حتما باید قبل از مصرف این گیاهان دارویی، برای اطمینان از ممنوعیت یا بی‌خطر بودن این درمان‌ها با پزشک و ماما خود مشورت کنند. بطور مثال استفاده از روغن کرچک در بارداری بدلیل ایجاد زایمان زودرس ممنوع می‌باشد. اگر درمورد درمان یبوست در بارداری با خاکشیر کنجکاو هستید، باید گفت خاکشیر بدلیل اثراتی که ممکن است روی نرم و باز شدن دهانه رحم در برخی زنان داشته باشد در بارداری خصوصا ماه‌های اول توصیه نمی‌شود. 

درمان‌های غذایی برای رفع یبوست در بارداری

ابتلا به یبوست در ماه نهم بارداری، عارضه‌ای بسیار شایع در بین خانم‌های باردار است، زیرا در ماه نهم بارداری جنین بزرگ شده است و فشار زیادی به احشاء بدن از جمله روده وارد می‌کند. شدید شدن یبوست در ماه نهم بارداری، غیر طبیعی نیست. اما حتما لازم است برای کنترل آن اقدامات و تمهیدات لازم را انجام دهید تا پس از زایمان به بواسیر و شقاق  مقعدی (فیشر) مبتلا نشوید. 

خوردن ملین‌ها در کنترل این عارضه موثر است. از جمله می‌توان به ترکیبات زیر اشاره کرد:

• ترکیب آب ولرم و روغن زیتون و خوردن آن به صورت ناشتا
• خیساندن انجیر خشک در آب به مدت 12 ساعت و خوردن این ترکیب به طور کامل به صورت ناشتا
• مصرف روزانه یک عدد کیوی
• خوردن سبزیجات فراوان
• استفاده مدام از روغن زیتون در رژیم غذایی
• استفاده از شربت خاکشیر
• استفاده از شربت M O M
• خوردن بادام زمینی
• خوردن کلم بروکلی بخارپز
• استفاده از گلابی و هلو
• استفاده از آلو

توصیه های مهم و راحت غذایی برای رفع یبوست در بارداری

زمانی که فرد به یبوست در بارداری مبتلا است، سوپ و آش از مناسب‌ترین غذا ها برای کمک به رفع این عارضه می‌باشد. بهتر است غذاهای جامد و سنگین و انواع فست فود محدود شود. انواع سبزیجات به صورت خام مثل سبزی خوردن و همراه سالاد علاوه بر رساندن املاح ومواد معدنی مفید به بدن از کم آبی نیز جلوگیری می‌کند. مصرف غذاهای دارای فیبر زیاد نان و غلات کامل مثل نان جو و میوه هایی مانند بادام تازه، انجیر، مویز، گلابی و به برای رفع یبوست توصیه می‌شود. خوردن غذا در حجم کم اما دفعات بیشتر نیز در رفع این عارضه موثر است. مصرف پروبیوتیک‌ها که درواقع باکتری‌های مفید و کمک ‌کننده به سیستم گوارش هستند، توصیه می‌شود و معمولا به صورت ماست‌های حاوی پروبیوتیک دربازار موجود هستند. داشتن الگوی تغذیه‌ای سالم در دوران بارداری یکی از آسان‌ترین روش‌های پیشگیری و درمان انواع عوارض شایع بارداری از جمله یبوست است. 

برای یبوست در بارداری از چه داروهایی نباید استفاده کرد؟

در موضوع یبوست در بارداری، برخی داروها یا ملین‌ها هستند که به دلیل ریسک برای مادر یا جنین، معمولاً توصیه نمی‌شوند یا باید با احتیاط بسیار و زیر نظر پزشک مصرف شوند. یعنی همان چیزهایی که مجاز نیست و خطر دارد. 

چه ملین‌هایی معمولاً نباید در بارداری مصرف شوند یا باید خیلی با احتیاط باشند:

• ملین‌های محرّک (Stimulant laxatives) مثل Senna (سِنا)، Bisacodyl و داروهایی مشابه، چون ممکن است انقباضات روده و حتی انقباضات رحم را تحریک کنند و خطر زایمان زودرس یا سوق جنین افزایش یابد.
• ملین‌های روان‌کننده یا روغنی مانند Mineral oil به دلیل اینکه می‌توانند جذب چربی و ویتامین‎های محلول در چربی را مختل کنند و برای بارداری مناسب نیستند.
• داروهای ملینی که اطلاعات کافی درباره ایمنی‌شان در بارداری وجود ندارد؛ مثلا برخی داروهای جدیدتر یا ملین‌های قوی‌تر که تحقیقات محدود دارند. مصرف آن‌ها بدون نظر پزشک توصیه نمی‌شود. 

چرا این داروها مشکل دارند:

• ملین‌های محرّک می‌توانند باعث انقباضات غیرطبیعی روده یا رحم شوند.
• برخی ملین‌ها جذب زیاد مواد غذایی و ویتامین‌ها را مختل کرده و تعادل الکترولیت‌ها را بر هم می‌زنند.
• در بسیاری موارد، ایمنی بلند‌مدت آن‌ها در بارداری اثبات نشده‌است.

بنابراین وقتی یبوست در بارداری وجود دارد، باید ابتدا به اصلاح سبک زندگی (رژیم غذایی، آب و فیبر، تحرک) تکیه شود. اگر پزشک دارویی لازم بداند، باید دارویی انتخاب شود که جزو موارد ایمن‌ باشد، نه ملین‌هایی که احتمال اثر بر رحم یا جذب مواد مغذی دارند. و هرگز نباید خودسرانه و بدون مشورت پزشک از ملین محرّک یا روغنی استفاده شود.

درمان دارویی یبوست در بارداری و مراجعه به پزشک

در مواردی که یبوست حاملگی شدید است و با درمان‌های خانگی و توصیه بهداشتی قابل رفع نباشد، نیاز است درمان دارویی ازجمله ملین‌ها زیر نظر پزشک شروع شود. مصرف دارو برای رفع یبوست در بارداری مثل هر عارضه دیگری به‌صورت خودسرانه ممنوع است. داروهایی که برای درمان یبوست زن حامله کاربرد دارد ملین‌ها هستند که به شکل‌های مختلف شربت یا پودر قابل حل در آب وجود دارند. انتخاب نوع دارو برای درمان یبوست در بارداری برعهده پزشک است و باید از مصرف دارو بدون نظر پزشک اجتناب کرد.

یکی از داروهای رایج درمان یبوست در بارداری استفاده از شربت هیدروکسید منیزیوم یا شیری منیزی است. یکی دیگر از داروهای رفع یبوست شربت لاکسی ژل است. مصرف لاکسی ژل در سه ماهه اول بارداری و بیماران کلیوی ممنوع است. بدلیل نبود تحقیقات کافی در مورد عوارض لاکسی ژل در بارداری بهتر است مصرف این دارو زیر نظر پزشک باشد.  شربت لاکتولوز و پودر پسیلیوم نیز از دیگر ملین‌های رایج هستند. علاوه بر این، "شربت یبوست در بارداری" نیز در بازار موجود است که معمولاً به‌صورت OTC و بی‌خطر عرضه می‌شود و می‌تواند تحت نظر پزشک مصرف شود. در بعضی موارد نیز از شیاف‌های ملین مخصوص بارداری استفاده می‌شود تا یبوست شدید سریع‌تر برطرف شود. انتخاب نوع دارو و روش مصرف برای درمان یبوست در بارداری برعهده پزشک است و باید از مصرف هرگونه دارو بدون نظر پزشک اجتناب کرد.

مراجعه به پزشک در صورت ابتلا به یبوست شدید در بارداری 

یبوست‌های مکرر و مزمن، همچنین بواسیر در بارداری و خونریزی مقعد در بارداری نیازمند مشاوره و پیگیری پزشکی است. پرولاپس رکتوم، هموروئید وشقاق از عوارض یبوست‌های طولانی و درمان نشده است. یبوست بسته به شدت و دفعات بروز نیازمند درمان‌های مختلفی است. این درمان‌ها شامل انواع درمان‌های گیاهی، خانگی و درمان دارویی است. با توجه به تغییرات مختلف جسمی و روحی که در بارداری برای مادر رخ می‌دهد، برای انتخاب روش درمان یبوست بارداری باید دقت کرد و از پزشک یا ماما کمک گرفت.