فلج مغزی در کودکان | نشانه‌ها، علت و درمان فلج مغزی کودک
فلج مغزی در کودکان از جمله بیماری‌های مهمی است که تمام جنبه‌های زندگی کودک را درگیر می‌کند. این بیماری جزو اختلالات تکامل طبقه‌بندی می‌شود. بیماری فلج مغزی کودکان، Cerebral Palsy یا (CP) درجات مختلفی دارد. تظاهرات بیماری از خفیف تا شدید متفاوت است. در این مقاله درمورد بیماری فلج مغزی، انواع آن، تشخیص و درمانش صحبت خواهد شد.
فلج مغزی در کودکان چیست؟
بیماری فلج مغزی در کودکان مجموعه‌ای از اختلالات است که توانایی کودک را برای حرکت‌کردن، شکل‌دادن به بدن و حفظ تعادل تحت تاثیر قرار می‌دهد. فلج مغزی شایع‌ترین اختلال حرکتی دوران کودکی است. گروهی از کودکان با این اختلال به دنیا می‌آیند. درصورتی که گروهی دیگر بعدها دچار این اختلال میشوند. فلج مغزی به‌دلیل اختلال در تکامل مغز یا آسیب تکامل مغز ایجاد می‌شود. این آسیب باعث عدم توانایی در کنترل عضلات می‌شود.
تمامی کودکان مبتلا به فلج مغزی دچار مشکلات حرکتی هستند. همچنین ممکن است آسیب‌های دیگری نیز به‌همراه داشته باشند. از جمله ناتوانی ذهنی، صرع، مشکلات بینایی، مشکلات شنوایی و گفتاری، اختلال در ستون مهره‌ها یا اختلال در مفاصل.
انواع فلج مغزی
متخصصان، این بیماری کودکان نوپا را بسته به تاثیری که روی حرکات کودک دارد طبقه‌بندی می‌کنند. باتوجه به قسمتی از مغز که درگیر می‌شود، هر یک از اختلالات حرکتی زیر ممکن است مشاهده شود.
- سفتی عضلات (اسپاسمی)
- اختلال حرکات ارادی (دیسکنزی)
- ضعف در تعادل و هماهنگی اندام‌ها (آتاکسی)
چهار نوع اصلی از فلج مغزی وجود دارد.
فلج مغزی اسپاسمی
شایع‌ترین فلج مغزی در کودکان، فلج مغزی اسپاستیک است. این نوع حدود 80درصد فلج‌های مغزی در کودکان را شامل می‌شود. در این بیماری تون و قوام عضلات افزایش پیدا می‌کند. این مسئله بدین معناست که عضلات آن‌ها سفت است و حرکات غیرعادی و خشکی دارند. فلج اسپاسمی اغلب با اندام درگیر توصیف می-شود.
- فلج اسپاسمی دوگانه: در این نوع فلج مغزی سفتی عضلانی بیش‌تر در پاهاست. سفتی در دست‌ها دیده نمی‌شود. کودکان با فلج مغزی اسپاسمی دوگانه در راه‌رفتن مشکل دارند. حرکات مفصل لگن آن‌ها محدود و عضلات پاها سفت هستند. این اختلالات باعث گردش روبه‌داخل پاها و مفاصل زانو می‌شود.
- فلج اسپاسمی یک‌طرفه: این نوع اسپاسم یک طرف بدن را درگیر می‌کند. بازوها بیش‌تر از پاها درگیر هستند.
- فلج اسپاسمی چهارگانه: جدی‌ترین و خطرناک‌ترین نوع فلچ مغزی اسپاسمی است. اندام‌ها، تنه و صورت را درگیر می‌کند. کودکان با این اختلال اغلب نمی‌توانند راه بروند و اختلالات همراه دارند. این اختلالات همراه عبارتند از کم‌هوشی، صرع، اختلالات بینایی، اختلالات شنوایی یا گفتاری.
فلج مغزی دیس‌کینتیک
کودکان سیپی از نوع دیس‌کینتیک توانایی کمی روی کنترل دست‌ها، پاها، بازوها و کمر خود دارند. این اختلال نشستن و راه‌رفتن را برای آن‌ها سخت می‌کند. حرکات قابل کنترل نیستند و می‌توانند آهسته، لرزشی یا خیلی سریع باشند. گاهی سر و زبان کودکان درگیر می‌شود و کودک مشکلاتی در بلعیدن و صحبت‌کردن دارد. تون عضلات از خیلی سفت تا شل متغیر است. این تغییر تون نه تنها از روزی به روز دیگر بلکه در طول یک روز نیز رخ می‌دهد.
فلج مغزی آتاکسیک
بیماران CP از نوع آتاکسیک مشکلاتی در هماهنگی و تعادل دارند. نامتقارن راه می‌روند. این کودک هنگام انجام کارهایی که هماهنگی زیاد عصب و عضله را می‌طلبد مشکل دارند (مثل نوشتن).
فلج مغزی مختلط
بعضی از کودکان سیپی بیش از یک‌نوع فلج مغزی را دارند. این کودکان با اختلالات پیچیده‌تری روبه‌رو هستند.
علائم فلج مغزی در کودکان
علائم فلج مغزی بسیار گوناگون تظاهر پیدا می‌کنند. یک کودک با فلج مغزی شدید شاید به واکر چرخ‌دار برای حرکت نیاز پیدا کند یا هیچ‌گاه نتواند راه برود. این در حالی است که گروه دیگر به حمایت‌های ساده‌تری نیاز دارند. علائم فلج مغزی در کودکان با گذر زمان بدتر نمی‌شود اما می‌توانند تغییر کنند. با وجود گستردگی فراوان علائم مهم‌ترین علامت در کودکان فلج مغزی نرسیدن به حدود مشخص تکامل در هر سن است (مانند غلت‌زدن، راه‌رفتن، نشستن و ...). در ادامه درمورد سایر علائم احتمالی فلج مغزی یا سیپی صحبت خواهد شد. ذکر این نکته الزامی است که کودکان بدون فلج مغزی هم ممکن است تعدادی از این علائم را بروز دهند. علائم به‌صورت کلی عبارتند از؛
- مشکلات خوردن و بلع (وزن نگرفتن)
- عدم توانایی در نگه‌داشتن گردن تا مدت طولانی
- سفتی عضلات (شایع‌ترین عضله، عضله‌ی ساق پا است).
- کنترل ضعیف روی عضلات
- ترجیح به استفاده از یک سمت بدن
- رفلاکس معده؛ می‌تواند باعث ایجاد احساس سوزش سردل شود.
- مشکلات ریوی
- مشکلات تفکر و شناخت
- مشکلات گفتار و شنیدن
- مشکل در بینایی؛ کودکان فلج مغزی ممکن است تنها از چشم استفاده کنند.
- تشنج؛ کودک ممکن است حرکت لرزشی داشته باشد، عضلاتش سفت شود، به محرک‌ها پاسخ ندهد یا از حال برود.
- انحراف ستون فقرات (اسکولیوزیس)
- مشکل در کنترل ادرار
- یبوست
- مشکلات مفصل لگن (جابه‌جایی مفصل)
- درد (به‌خاطر تغییرات تون و قوام عضله، مشکلات مفصل لگن یا یبوست)
علائم فلج مغزی در کودکان کم‌تر از شش‌ماه
- سر کودک هنگامی که او را بغل می‌کنید لق می‌زند.
- بدن کودک حالت گرفتگی دارد.
- ممکن است بدن شل و بدون تعادل باشد.
- هنگامی که او را در آغوش بگیرید به‌نظر می‌رسد، گردن و کمر خود را به‌عقب خم می‌کند و انگار از شما فاصله می‌گیرد.
- هنگامی‌که او را بلند می‌کنید، پاهایش سفت می‌شود.
- علائم فلج مغزی در کودکان بیش‌تر از شش‌ماه
- در هیچ جهتی غلت نمی‌زند.
- نمی‌تواند دست‌هایش را به‌هم برساند.
- به‌سختی دست‌هایش را به دهانش می‌رساند.
- با یک دست کارهایش را انجام می‌دهد. در حالیکه دست دیگرش را مشت می‌کند.
علائم فلج مغزی در کودکان بالای 10ماه
- در حالت چهاردست و پا به‌صورت نامتقارن می‌رود. روی یک دست و یک پا می‌رود، درحالی‌که دست و پای دیگر را روی زمین می‌کشد.
- روی باسنش می‌خزد یا روی زانوهایش خم می‌شود. اما نمی‌تواند روی چهار دست و پا بخزد.
علل فلج مغزی کودکان
همانطور که گفته شد فلج مغزی به تکامل مغز مربوط است. هرگونه اختلال درتکامل مغزی قبل تولد، حین تولد و یا تا دو‌سال اول زندگی کودک می‌تواند منجر به سیپی شود. دلایل مختلفی برای کاهش تکامل مغزی وجود دارد اما علت اصلی تا کنون ناشناخته مانده است. درگذشته تصور بر این بود که کاهش اکسیژن رسانی به نوزاد حین زایمان دلیل اصلی فلج مغزی است. دانشمندان امروزه معتقدند این امر تنها دلیل درصد پایینی از مبتلایان به فلج مغزی است. اختلال در تکامل مغز که قبل یا حین تولد رخ دهد اختلال مادرزادی نامیده می-شود (اختلال مادرزادی به‌این معنا است که این اختلال همراه کودک زاده می‌شود و ربطی به مادر ندارد). 85 تا 90درصد موارد فلج مغزی مادرزادی هستند. درصد بسیار پایینی از موارد فلج مغزی پس از 28روز اول تولد اتفاق می‌افتد. در این حالت فلج مغزی از نوع اکتسابی است و اغلب همراهی با یک عفونت (مثل مننژیت) یا ضربه به سر دارد.
عوامل ژنتیکی نمی‌توانند به‌صورت مستقیم سبب ایجاد فلج مغزی در کودکان شوند. با این وجود عوامل ژنتیکی تغییرات فراوانی روی ژن‌های گوناگون ایجاد می‌کنند که برهم‌کنش آن‌ها می‌تواند اختلالات پیچیده‌ای از جمله CP را باعث شود. به همین‌دلیل گاهی CP در چند نفر از اعضای یک خانواده مشاهده می‌شود.
عوامل خطرساز فلج مغزی مادرزادی (حین تولد)
- وزن کم هنگام تولد؛ وزن کم‌تر از 2500 گرم و به‌خصوص کم‌تر از 1500گرم خطر ابتلا به سیپی را افزایش می‌دهد.
- نوزادان نارس؛ نوزادانی که قبل از 37هفته و به‌خصوص 32هفته به دنیا می‌آیند شانس بیش‌تری برای ابتلا به فلج مغزی دارند. در طی دهه‌های گذشته شانس زنده‌ماندن نوزادان نارس افزایش یافته است اما مشکلات همراه این نوزادان شانس ابتلای آن‌ها را به سیپی افزایش داده است.
- چندقلوزایی؛ به‌دنیا آوردن دوقلو، سه‌قلو و بیش‌تر شانس ابتلا به فلج مغزی در کودکان را افزایش می‌دهد. به‌خصوص اگر یکی از نوزادان قبل از تولد یا با فاصله‌ی کمی بعد از تولد بمیرد. درصدی از این افزایش ابتلا به سیپی در چندقلوزایی به این دلیل است که نوزادان چندقلو اغلب وزن کم‌تری دارند و زودتر به دنیا می‌آیند.
- درمان نازایی؛ نوزادانی که با کمک برخی تکنولوژی‌های درمان نازایی به دنیا می‌آیند شانس بیش‌تری برای ابتلا به فلج‌مغزی کودکان دارند. درصد زیادی از این افزایش شانس ابتلا به‌دلیل چندقلوزایی و زایمان زودرس در نوزادان به دنیا آمده با این روش‌ها است.
- عفونت‌ها؛ عفونت‌ها باعث افزایش پروتئین‌های التهابی به نام "سیتوکاین"ها میشوند. این پروتئین ها در خون می‌گردند و در مغز رسوب می‌کنند. تب مادر حین بارداری یا زایمان هم می‌تواند این اختلال را ایجاد کند. از جمله عفونت‌های ویروسی که می‌توانند این اختلال را ایجاد کند سرخک، آبله‌مرغان و سایتومگالوویروس است. عفونت‌های باکتریایی آلوده‌کننده‌ی جفت، غشاجنینی و حفره‌ی لگن می‌توانند سبب سیپی شوند.
- زردی و کرن‌ایکتروس؛ زردی به حالتی گفته می‌شود که ماده‌ای شیمیایی به نام "بیلی‌روبین" به صورت غیرطبیعی در خون بالا می‌رود. بالا رفتن بیلی‌روبین سبب رسوب آن در نقاطی از بدن از جمله پایین چشم، زیر زبان و در اندام‌ها می‌شود. اگر زردی کنترل نشود کرن‌ایکتروس رخ می‌دهد. این اصطلاح وقتی استفاده می‌شود که بیلی‌روبین در مغز و نخاع رسوب کند. این رخداد سبب افزایش شانس ابتلا به سیپی می‌شود.
- سلامت مادر؛ مادران با مشکلات تیروئیدی، ناتوانی ذهنی یا صرع به احتمال بیش‌تری نوزادن فلج مغزی به دنیا می‌آوردند.
- مشکلات هنگام تولد؛ جدانشدن جفت، پاره‌شدن رحم یا مشکلاتی در بندناف باعث کاهش اکسیژن رسانی به نوزاد میشوند و احتمال ابتلا به فلج مغزی در کودکان را افزایش می‌دهند.
عوامل خطرساز فلج مغزی اکتسابی
- عفونت‌ها؛ عفونت‌هایی مانند مننژیت یا آنسفالیت شانس ابتلا به سیپی را افزایش می‌دهند.
- ضربه؛ ضربه به سر در اثر تصادف یا کودک‌آزاری از عوامل خطرساز ابتلا به فلج مغزی است.
- اختلال در خون‌رسانی به مغز؛ عواملی که سبب اختلال خون‌رسانی به مغز میشوند مانند حوادث قلبی-عروقی، سکته‌ها، خون‌ریزی مغزی، ایجاد لخته در مغز و بیماری سلول قرمز داسی‌شکل می‌توانند باعث بیماری سیپی شوند.
تشخیص فلج مغزی کودک
تشخیص فلج مغزی در کودکان در مرحله نخست با یک شرح‌حال دقیق و معاینه‌ی کامل توسط پزشک صورت می‌گیرد. پزشک درمورد تکامل حرکتی نوزاد شما از شما سوال می‌کند (در چه سنی غلت زده، نشسته و ...). اما گاهی این‌ها برای تشخیص کافی نیست. تشخیص فلج مغزی گاه به تصویربرداری و سایر ابزار‌های پاراکلینیک نیاز دارد.
- EEG؛ فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند. برای تشخیص صرع کمک کننده است.
- MRI؛ تصویر برداری از مغز است.
برای تشخیص فلج مغزی در کیودکان گاه به یک تیم پزشکی نیاز است. تشخیص سیپی در بارداری ممکن نیست اما رعایت نکات بهداشتی به جلوگیری از سیپی کمک می‌کند.
پیشگیری از فلج مغزی
باتوجه به این که علت اصلی فلج مغزی در کودکان ناشناخته است پس برای جلوگیری از آن کار کمی می‌توان انجام داد. سیپی ارثی قابل پیشگیری نیست اما یکسری اقدام‌های قبل، حین و بعد زایمان برای کاهش ریسک بیماری-های تکاملی از جمله سیپی می‌توان انجام داد.
اقدامات قبل بارداری
- تا حد ممکن مراقب سلامتی خود باشید؛ تماس خود را با آلودگی و عفونت‌ها کاهش دهید.
- دریافت واکسن؛ مادران باید ضد بیماری‌های خاص واکسینه شوند. بیماری‌هایی مثل آبله‌مرغان و سرخک برای نوزادان خطرناک هستند و مادران باید قبل از بارداری واکسن این بیماری‌ها را دریافت کنند.
- احتیاط در روش‌های درمان ناباروری؛ از روش‌های کم‌خطرتر برای درمان ناباروری استفاده کنید. با پزشک خود درمورد راه‌های کاهش خطرات درمان ناباروری مشورت کنید.
اقدامات حین بارداری
- سلامتی خود را حفظ کنید.
- مدام دست‌های خود را بشویید.
- مرتب برای کنترل سلامتتان به پزشک مراجعه کنید.
- در صورت تب‌کردن یا احساس بیماری و عفونت فورا به پزشک مراجعه کنید.
- برای جلوگیری از آنفولانزا به‌خصوص درنیمه‌ی دوم سال واکسن تزریق کنید.
- درمورد گروه خونی خود و مثبت یا منفی‌بودن آن با پزشک صحبت کنید. تفاوت در گروه خونی مادر و جنین (RH) گاهی منجر به زردی می‌شود. ایم امر با تزریق آمپول روگام در هفته‌ی 28بارداری قابل پیشگیری است.
- اگر احتمال زایمان زودرس دارید درمورد راه‌های کاهش خطر با پزشکتان صحبت کنید.
اقدامات پس از زایمان
- کودک خود را سلامت نگه دارید.
- نوزاد را از جهت ابتلا به زردی بررسی کنید. در صورت نیاز و تشخیص پزشک، او را در بیمارستان بستری کنید.
- واکسیناسیون نوزاد و کودک را کامل کنید.
- مراقب آسیب‌های نوزادان باشید (مثل افتادن از ارتفاع، تصادفات و ...).
آیا فلج مغزی کودکان درمان دارد؟
فلج مغزی در کودکان درمان قطعی ندارد اما می‌توان اقداماتی را برای بهبود زندگی این کودکان انجام داد. این اقدامات عبارتند از؛
- درمان دارویی؛ برای بهبود علائم بیماری مثل درد بدن، سفتی عضلات، تشنج و حرکات غیر طبیعی بدن
- وسایل کمکی؛ برای بهبود کیفیت زندگی مثل ویلچر و واکر.
- درمان تغذیه‌ای؛ برخی نوزادان نیاز به رژیم خاصی دارند تا بتوانند وزن بگیرند. برخی باید غذایشان را از طریق لوله‌ای دریافت کنند که مستقیم به معده وصل می‌شود.
- عمل‌جراحی؛ برخی نوزادان با عوارض شدید برای اصلاح فرم اندام‌ها نیاز به عمل جراحی دارند.
- کاردرمانی؛ کادرمانی در کودکان فلج مغزی از جمله اقدامات حمایتی لازم است. با دوره‌های کار درمانی این کودکان می‌توانند چالش‌های روزانه را با کمک کم‌تر یا بدون کمک انجام دهند. کاردرمانی به هماهنگی عصب-عضله‌ی کودکان مبتلا به CP کمک می‌کند.
درمان فلج مغزی با طب سوزنی
طب سوزنی یک روش درمانی کهن و ارزان‌قیمت است که اخیرا برای درمان سیپی استفاده می‌شود. هرچند تحقیقات انجام شده هنوز ناکامل است اما در برخی موارد اثرات بهبودبخش خوبی داشته است. در این روش سوزن‌ها روی نقاط مختلفی از جمجمه و پشت گوش قرار داده میشوند. برخی کودکان فلج مغزی با کمک طب سوزنی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند. این روش عوارضی را هم به دنبال دارد. برخی کودکان دچار عفونت، درد، بی‌حسی اندام‌ها و .... میشوند. با توجه به این‌که هنوز تحقیقات درمورد این روش درمانی تکمیل نشده انجام آن فقط با مشورت پزشک و توسط فرد متخصص توصیه می‌شود.
طول عمر کودکان فلج مغزی
در ارتباط با فلج مغزی در کودکان، لازم به ذکر است کودکان مبتلا به سیپی خفیف به اندازه‌ی انسان‌های عادی عمر می‌کنند. اما کودکان با سیپی شدید و همراه با ناتوانی ذهنی طول عمر کم‌تری دارند. میانگین طول عمر کودکان سیپی از سی تا هفتادسال است.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.