3 واکسن بدو تولد نوزادان +عوارض اولین واکسن نوزاد
واکسن بدو تولد نوزاد، اندکی پس از تولد تزریق می‌شود. نوزادان به دلیل سطح ایمنی پایین، مستعد ابتلا به انواع بیماری‌های عفونی هستند. از این رو واکسن‌ها با تقلید از عفونت یک بیماری خاص در بدن کودک، باعث تقویت سیستم ایمنی و ایجاد سلاح‌هایی به نام آنتی‌بادی برای مبارزه علیه بیماری می‌شوند. در این مقاله، می‌خواهیم بدانیم اولین واکسن نوزاد چیست و باعث ایمن‌سازی علیه چه بیماری‌هایی می‌شود.
پادکست خلاصه مقاله واکسن بدو تولد نوزادان:
با نصب اپلیکیشن گهواره، قد و وزن کودک خود را روی نمودار بررسی کنید و از رشد مناسبش اطمینان یابید. روزانه متناسب با سن کودکتان ، پیام‌های مشاوره تخصصی دریافت کنید و با توصیه‌های تغذیه‌ای و دستور پخت‌های مناسب، تغذیه سالم‌تری برای او فراهم کنید. همچنین، با بازی‌های مناسب و آزمون‌های دوره‌ای به تقویت هوش و مهارت‌های فرزندتان کمک کنید.
اهمیت واکسن بدو تولد چیست
نوزادان به دلیل سطح ایمنی پایین، مستعد ابتلا به انواع بیماری‌های عفونی هستند. هرچند تغذیه با شیر مادر، نوزاد را در برابر بسیاری از بیماری‌ها محافظت می‌کند؛ اما این مصونیت کامل نبوده و با گذشت یک سال از بین می‌رود. علاوه بر این، تعداد زیادی از نوزادان از شیر مادر تغذیه نمی‌کنند و همچنین ابتلا به برخی از این بیماری‌ها، عوارض جبران‌ناپذیری خواهد داشت. به هر حال، تزریق واکسن بدو تولد برای همه نوزادان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. توجه به جدول واکسیناسیون کودکان 1402 ، به کاهش شیوع و انتقال بیماری در خردسالان و بزرگسالان نیز کمک می‌کند. واکسن بدو تولد را معمولاً به دست چپ تزریق می‌کنند اما گاهی ممکن است به دست راست نیز تزریق شود.
واکسن بدو تولد نوزاد شامل چه واکسن‌هایی است؟
واکسن‌های بدو تولد، پس از تولد نوزاد و در بیمارستان تزریق می‌شوند. واکسن بدو تولد نوزاد شامل واکسن‌های زیر است:
1. واکسن هپاتیت در واکسیناسیون بدو تولد
هپاتیت به معنای التهاب کبد است. هپاتیت ب بیماری است که در آن نوعی ویروس وجود دارد که موجب التهاب، بیماری حاد و مزمن کبد می‌شود. حالت مزمن بیماری می‌تواند عواقب بدی همچون نارسایی کبدی، سرطان کبد و حتی مرگ نیز داشته باشد. اگر کودک در نوزادی به هپاتیت ب مبتلا شود، احتمال دارد در تمام طول عمر خود آلوده باقی بماند. تقریباً 25 درصد از افراد مبتلا به هپاتیت ب مزمن از زمان نوزادی، به‌طور زودرس از نارسایی کبدی یا سرطان کبد می‌میرند. برای همین واکسیناسیون و ایمن‌سازی در برابر هپاتیت ب در نوزادان، حائز اهمیت است.
واکسن هپاتیت ب حاوی اجزایی از ویروس هپاتیت ب، به نام آنتی ژن است و در ۴ نوبت به نوزاد تزریق می‌شود. نوبت صفر، بدو تولد تا حداکثر ۳۰ روزگی تزریق می‌شود و سه نوبت اصلی آن در دو، چهار و شش ماهگی، به صورت واکسن پنج‌گانه تزریق می‌شود. این ایمن‌سازی سبب کاهش خطر ابتلا به هپاتیت ب در شیرخوار می‌شود.
از آن‌جا که هپاتیت ب از طریق تماس با خون آلوده و برخی مایعات بدنی منتقل می‌شود و راه‌های انتقال و شیوع آن در جامعه کم نیست، (حین زایمان از مادر به فرزند، در روابط جنسی، از طریق وسایل خالکوبی، با سوزن، تیغ و وسایل آلوده و موارد مشابه) با ایمن‌سازی فرزند خود، به سلامت جامعه و دیگران نیز کمک کرده‌اید.
واکسن هپاتیت‌ب تزریق عضلانی دارد. واکسن‌های عضلانی در نوزادان زیر دو سال، در ناحیه قدامی خارجی ران تزریق می‌شوند.
موارد مصرف هپاتیت ب در واکسن بدو تولد نوزاد
طبق جدول واکسیناسیون جدید، تزریق واکسن هپاتیت ب در واکسیناسیون بدو تولد، باید برای تمامی نوزادان انجام گیرد. اگر دریافت واکسن هپاتیت ب را طبق لیست واکسیناسیون کودکان و درست انجام دهند، 98 تا 100 درصد اثربخشی دارد و از ابتلا به هپاتیت ب جلوگیری می‌کند. تزریق این واکسن برای گروهی از نوزادان از اهمیت بیشتری برخوردار است که عبارتند از:
- نوزادانی که مادرشان مبتلا به هپاتیت است؛
- نوزادانی که در محیطی زندگی می‌کنند که خطر ابتلا به این بیماری بالاست؛
- نوزادانی که اعضای خانواده یا پرستارشان به هپاتیت ب مبتلا است.
اگر مادر نوزاد مبتلا به هپاتیت ب باشد چه کار باید کرد؟
همه مادران باید در دوران بارداری از نظر ابتلا یا عدم ابتلا به هپاتیت ب بررسی شوند. اگر مادری مبتلا به هپاتیت ب باشد یا به ابتلای او شک زیادی وجود داشته باشد، نوزاد باید در بدو تولد، دو نوع تزریق، به صورت جداگانه روی دو ران، دریافت کند که عبارتند از:
- واکسن هپاتیت ب
- ایمونوگلوبولین هپاتیت ب؛ پادتن‌هایی که در برابر هپاتیت ب تولید می‌شود
یکی از سوال‌های رایجی که از پزشکان و متخصصان پرسیده می‌شود، درباره تاخیر واکسن بدو تولد، اعم از واکسن هپاتیت ب است. از آن‌جا که احتمال ابتلا نوزادان از مادران مبتلا به هپاتیت ب، در 12 ساعت نخست زندگی حدود 90% است، انجام واکسیناسیون ضروری است. توجه داشته باشید که زایمان سزارین به جلوگیری از انتقال هپاتیت ب به نوزاد کمک نمی‌کند. شیردهی مادر مبتلا به هپاتیت ب، برای نوزاد بی‌خطر است.
عوارض واکسن هپاتیت ب
واکسن بدو تولد، اصطلاحاً واکسن غیر تب‌زا محسوب می‌شود و برخلاف واکسن ۱۸ ماهگی، فاقد عوارض است.
یکی از واکنش‌های نادربعد از واکسیناسیون، حدود یک نفر از یک میلیون نفر، واکنش حساسیتی شدید یا آنافیلاکسی است که توصیه می‌شود همیشه بعد از دریافت واکسن، حداقل نیم ساعت در مرکز درمانی بمانید تا در صورت مشاهده‌ی واکنش‌های شدید، اقدامات فوری انجام شود.
2. واکسن بثژ در واکسیناسیون بدو تولد
واکسن ب ث ژ در بدو تولد، علیه بیماری سل عمل می‌کند. سل یک عفونت مزمن با نوعی باکتری است که بیشتر ریه‌ها را درگیر می‌کند، اما می‌تواند سایر ارگان‌ها مانند کلیه‌ها، ستون‌فقرات و حتی مغز را نیز آلوده کند. سل توسط ذرات، قطره‌های تنفسی و سرفه در هوا پخش می‌شود. این بیماری می‌تواند در مواجهه طولانی‌مدت نوزاد با شخصی که مبتلا به سل است، اتفاق بیفتد.
واکسن بثژ، واکسن تک‌دوزی است که در لیست واکسن‌های تزریق شده در روزهای اولیه زندگی نوزاد، قرار دارد. توصیه می‌شود که این واکسن در کوتاه‌ترین زمان ممکن پس از تولد، به نوزاد تزریق شود. در بیشتر کشورهایی که سل در آن‌ها شایع است، معمولاً واکسن Bacillus Calmette Guerin (BCG) برای جلوگیری از بروز سل، در لیست واکسن‌های بدو تولد قرار می‌گیرد. در واکسن بثژ باسیل زنده ضعیف شده به کار رفته است.
نحوه تزریق این واکسن داخل جلدی (داخل پوست) است. محل تزریق واکسن ب ث ژ در عضله‌ی دلتویید، در حد فاصل یک سوم فوقانی و دو سوم تحتانی بازوی سمت چپ نوزاد انجام می‌گیرد. جای این واکسن در بدو تولد، ممکن است در بازوی بزرگسالان نیز مشخص باشد و سفت شدن جای واکسن را شاهد باشید. البته شکل نگرفتن جای واکسن دلیلی بر تاثیر نداشتن آن نیست.
عوارض واکسن بثژ
واکسن بثژ معمولاً عوارض نادر یا خفیفی دارد. برخی از این عوارض عبارت‌اند از:
- لنفادنوپاتی: بزرگ شدن غدد لنفاوی در ناحیه زیر بغل همان سمتی که واکسن تزریق شده ( بازوی چپ) است. این عارضه می‌تواند بعد از واکسیناسیون با واکسن بثژ نیز اتفاق بیفتد که معمولاً به‌خاطر عدم رعایت اصول صحیح تزریق است.
- بثورات پوستی و قرمزی: نقاط قرمز رنگ کوچک در محل تزریق ایجاد می‌شوند.
- واکنش حساسیت به واکسن: به‌طور کلی می‌توان گفت از عوارض نادر هر واکسنی، احتمال یک در یک میلیون، واکنش حساسیتی شدید و آنافیلاکسی است.
- اطفال با سن سه ماه یا بالاتر که بعد از دریافت واکسن بثژ دچار واکنش شدید و غیرمعمول شدند، باید از نظر ابتلا به سل، توسط پزشک معاینه شوند.
جای واکسن بثژ روی بازو
تقریباً در هر نوزادی که واکسن بثژ را دریافت کرده است، در محل تزریق، برجستگی مانند یک حباب کوچک ایجاد شده که خیلی زود نیز ناپدید می‌شود.
ممکن است دو تا شش هفته بعد از تزریق، در محل تزریق، یک نقطه کوچک قرمز رنگ ایجاد شود. این لکه ممکن است کم کم تبدیل به یک تاول شود. این وضعیت ممکن است قبل از تبدیل شدن به زخم، پوسته‌پوسته شده و از بین برود. همچنین ممکن است زخم عمیقی ایجاد شود که این زخم نیز بعد از چند ماه، خودبهخود بهبود می‌یابد.
درهرصورت، نکته مهم این است که جای زخم بعد از واکسن را دست‌کاری نکنیم، روی آن را چسب نزنیم و اجازه دهیم خودبهخود خوب شود. در نهایت یک جای اسکار کوچک یا یک حفره ناشی از زخم، روی بازو باقی می‌ماند.
حتی در صورت واکنش‌های پوستی شدیدتر، احتمال بهبود خودبهخود آن زیاد است. اما اگر واکنش پوستی غیرطبیعی به نظر می‌رسد و باعث نگرانی شما می‌شود، به پزشک مراجعه کنید.
3. واکسن فلج اطفال خوراکی در واکسن بدو تولد نوزاد
بیماری فلج اطفال، یک بیماری واگیردار است که توسط ویروس پولیو منتقل شده و به سیستم عصبی فرد حمله می‌کند. خطر ابتلا در کودکان زیر پنج سال، بیشتر از گروه‌های دیگر است. این بیماری به دلیل واکسیناسیون گسترده و رایگان، در بیشتر مناطق دنیا ریشه‌کن شده است.
بیش از 95 درصد افرادی که آلوده به ویروس فلج‌اطفال‌اند، بدون‌علامت هستند. همین موضوع باعث می‌شود که ویروس بدون اطلاع فرد ناقل، به راحتی منتقل شود و در جامعه گسترش یابد. فلج‌اطفال علائمی به جز درگیری حواس و فلجی دارد شامل خستگی، تب، شکم‌درد، سردرد، گلودرد، تهوع، استفراغ و مننژیت.
* مقاله واکسن مننژیت برای نوزادان را مطالعه کنید.
این واکسن معمولاً در روز اول یا دوم بعد از تولد، به صورت خوراکی به نوزاد داده می‌شود. طبق برنامه ایمن‌سازی کشور، این واکسن طی چند دوز در واکسن بدو تولد نوزاد، واکسن دو ماهگی، واکسن چهار ماهگی، واکسن شش ماهگی و در سنین 18 ماهگی و شش سالگی به شیرخوار داده می‌شود. این واکسن از ویروس زنده ضعیف شده ساخته شده است تا با ایجاد ایمنی علیه واکسن، در مواجهه بعدی نوزاد با ویروس، از ابتلا به فلج اطفال حفاظت کند.
تاخیر در واکسن فلج اطفال خوراکی
اولین دوز واکسن فلج اطفال طی واکسن بدو تولد، به نوزاد داده می‌شود. اگر نوزادی به هر دلیلی نتوانست این واکسن را در بدو تولد دریافت کند، باید تا یک هفته بعد واکسینه شود و اگر حداکثر تا ۳۰ روزگی دوز اول واکسن فلج اطفال دریافت نشود، این نوبت از واکسیناسیون حذف می‌شود.
اگر به علت تاخیر در مراجعه، قرار است نوزاد همراه با دریافت واکسن فلج‌اطفال خوراکی، واکسن تزریقی هم دریافت کند، ابتدا واکسن خوراکی را به او بدهید، زیرا بی‌قراری و گریه ناشی از واکسن تزریقی باعث مقاومت نسبت به خوردن واکسن خوراکی می‌شود. نوع تغذیه نوزاد (تغذیه با شیر مادر یا غیر شیر مادر) در دریافت واکسن فلج اطفال خوراکی اختلالی ایجاد نمی‌کند. اگر نوزاد بعد از خوردن واکسن فلج اطفال، در کم‌تر از 30 دقیقه، به میزان قابل توجهی استفراغ کرد، قطره را تکرار کنید. اما اگر میزان استفراغ مختصر بود، نیازی به دوباره دادن واکسن به نوزاد نیست. اگر کودکی دارای نقص ایمنی شدید باشد، باید به جای فرم خوراکی واکسن فلج اطفال، از فرم تزریقی آن استفاده شود.
واکسن بدو تولد برای نوزادان نارس
واکسیناسیون نوزادان نارسی که در دستگاه هستند یا تحت اقدامات درمانی برای بیماری‌های عفونی، کلیوی، قلبی‌عروقی، تنفسی یا مغزی هستند، نیاز به تعویق دارد. اما طبق برنامه ایمن‌سازی کشوری، در نوزادان نارسی که به وضعیتی تثبیت شده رسیده‌اند، نیازی به تاخیر در واکسیناسیون یا کاهش دوز واکسن دریافتی نیست. تنها ممکن است تزریق سطحی‌تر انجام شود. منظور از وضعیت تثبیت شده نوزاد، شرایطی است که نوزاد تغذیه طبیعی، روند رشد و وزن‌گیری مناسب خود را شروع کرده است.
در هر حال، ممکن است در نوزاد نارس برای بعضی از واکسن‌ها پاسخِ تولیدِ آنتی‌بادی ضعیف باشد اما معمولاً همان میزان آنتی‌بادی نیز می‌تواند پاسخ مناسبی به واکسن بدو تولد بدهد.
در صورتی که نوزاد نارس در سن دو ماهگی و در وضعیت تثبیت شده است اما هنوز بستری است؛ می‌تواند واکسن‌ها را طبق برنامه دریافت کند، اما به جای واکسن فلج اطفال خوراکی، باید نوع تزریقی این واکسن را دریافت کند یا این‌که دریافت نوع خوراکی را تا مرخص‌شدن از بیمارستان به تعویق بیندازد.
در هر صورت به یاد داشته باشید که برنامه ایمن‌سازی نوزادان نارس تفاوتی با برنامه ایمن‌سازی نوزادان رسیده ندارد. فقط برای شروع واکسیناسیون باید شرایط نوزاد را در نظر داشت و با پزشک مشورت کرد
مراقبت بعد از واکسن بدو تولد نوزادان
واکنش‌های بعد از این واکسن مانند واکسن یک سالگی تب خفیف، بثورات پوستی و تورم، قرمزی و درد در محل تزریق است که نادراند و خیلی زود از بین می‌روند. با این حال بهتر است پس از واکسن بدو تولد نوزاد، به وضعیت جسمی او توجه کنیم.
- همیشه قراردادن پارچه سرد و مرطوب در صورتی که باعث سرما و اذیت نوزاد نشود، راه‌حل خوبی برای کاهش درد و تورم جای واکسن است.
- بعد از واکسیناسیون، به تغذیه نوزاد بیشتر توجه کنید و مطمئن شوید که تغذیه کافی را دریافت می‌کند.
- برقراری تماس پوستی و نوازش‌های مادر و به آغوش گرفتن نوزاد، به کاهش بی‌قراری نوزاد کمک می‌کند.
- در صورت ایجاد زخم بعد از تزریق واکسن بثژ روی بازو، آن را نبندید و اجازه دهید خود‌ش خوب شود.
- استحمام نوزاد بعد از واکسن مشکلی ندارد.
در مورد کسب اطلاعات بیشتر در مورد بهترین زمان برای آزمایش هپاتیت در این مقاله بیشتر بخوانید.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.