جدا شدن زودرس جفت و عوارض آن
کنده شدن یا جدا شدن زودهنگام جفت یک وضعیت غیرعادی است که می‌تواند منجر به وقوع خونریزی در نیمه دوم بارداری گردد و شرایطی را به وجود بیاورد که برای حیات جنین و مادر تهدید کننده و بسیار خطرناک باشد. در این مقاله میخواهیم تا در مورد علل، علائم، راه‌های درمانی و پیشگیری از وقوع جدا شدن زودرس جفت صحبت کرده و از عوارض این مشکل در مادر، جنین و نوزاد مطلع گردیم.
پادکست خلاصه مقاله جدا شدن زودرس جفت:
با نصب اپلیکیشن گهواره، در جریان تغییرات هفته به هفته بارداری خود قرار می‌گیرید. این برنامه، اطلاعات تخصصی درباره رشد جنین، سلامت مادر و تغذیه ارائه میدهد و تمامی آزمایشات و معاینات بارداری را یادآوری می‌کند و هر روز یک پیام مشاوره‌ای متناسب با سن بارداری خود دریافت خواهید کرد.
جفت چه ارگانی است؟
قبل از پرداختن به موضوع جدا شدن زودرس جفت، در ابتدا بهتر است اندکی با جفت و عملکرد آن آشنا شویم. جفت یک ارگان حیاتی است که مابین بدن مادر و جنین قرار داشته و وظیفه خونرسانی و تغذیه جنین را به عهده دارد. به این صورت که مواد غذایی و اکسیژن از طریق جفت و بندناف وارد بدن جنین می‌شوند و دی اکسید کربن و مواد زائد تولید شده در بدن جنین، از همین مسیر به بدن مادر منتقل شده تا در نهایت توسط ریه و سیستم‌های دفع مواد مادر، از بدن خارج گردند. پس نتیجه می‌گیریم که، حیات جنین و رشد کافی او، وابسته به حفظ و عملکرد صحیح و مناسب جفت است. البته علاوه بر اکسیژن و مواد غذایی، هر آنچه مادر با آن در تماس است، اعم از دارو یا مواد شیمیایی نیز می‌توانند از جفت عبور کرده و به جنین برسند.
* مقاله عکس جنین در رحم دوشاخ را مطالعه کنید.
منظور از جدا شدن زودرس جفت چیست؟
در رابطه با بهترین موقعیت قرارگیری جفت جنین، باید دانست که در شرایط عادی، انتظار می‌رود که بعد از تولد جنین و خروج او از بدن مادر، جفت جنین شروع به جدا شدن از دیواره رحم کرده و در عرض چند دقیقه از رحم خارج گردد. اگر به هر دلیلی این روند رخ ندهد، یعنی جفت در هر زمانی قبل از تولد جنین از دیواره رحم کنده شود، اصطلاحاً جدا شدن زودرس جفت یا دکولمان جفت (Placenta Abruption) رخ میدهد.
بر اساس آمار، از هر 1000 تولد، بین دو تا ده مورد، دکولمان جفتی رخ میدهد که غالباً بعد از هفته سی‌و‌هفتم بارداری و در حول وحوش زایمان بروز می‌کند.
علت جداشدن زودرس جفت
علت کنده شدن جفت چیست؟ دلیل عمده جدا شدن زودرس جفت، پارگی عروق جفتی است. منظور از این عروق، رگ‌هایی هستند که در محل اتصال جفت به دیواره رحم قرار دارند اما وجود عوامل خطر بسیاری سبب بروز این پارگی عروقی و بروز دکولمان جفتی می‌شوند. بعضی از شایع‌ترین علت جدا شدن جفت از جنین عبارتند از:
- سابقه قبلی دکولمان جفت
- این عامل قدرتمندترین فاکتور خطر بروز جداشدگی زودرس جفتی است به نحوی که طبق تحقیقات، در افرادی که سابقه دکولمان در بارداری قبلی خود دارند، شانس بروز مجدد این مشکل، 10 تا 15 برابر بیشتر از افراد فاقد سابقه دکولمان جفت است.
- پارگی پرده‌های جنینی (پارگی کیسه آب)؛
- کشیدن سیگار یا قلیان و حتی در معرض دود سیگار و قلیان بودن؛
- مصرف کوکائین و سایر مواد مخدر؛
- حجم زیاد و غیرطبیعی مایع اطراف جنین؛
- سقوط و افتادن بر روی شکم؛
- وارد شدن ضربه شدید به شکم؛
- تصادف؛ در این موارد عموماً احتمال پارگی جفت نیز در کنار کنده شدن آن از دیواره رحم وجود دارد.
ابتلا به بیماری‌هایی چون:
- فشار خون بالا در بارداری
- آسم
- پره‌اکلامپسی
- عفونت در رحم
- نارسایی حاد کلیه در بارداری
- ساختارهای غیرطبیعی رحم مثل رحم تک شاخ یا دوشاخ
- برخی از انواع فیبروم‌های رحمی
سایر موارد خطرساز برای جدا شدن زودرس جفت:
- بارداری به وسیله درمانهای کمک باروری
- رشد کم و نامناسب جنین که حاکی از عملکرد نامطلوب جفت است.
- سن بالای مادر
- تعداد بیشتر بارداری
- پسر بودن جنین
- برخی از مشکلات در جنین مثل: نقایص لوله عصبی
علائم جداشدن زودهنگام جفت
بسته به نحوه دکولمان و میزان جداشدگی جفت، علائم می‌تواند متغیر باشد اما در موارد حاد علائم شامل موارد زیر است:
- انواع خونریزی در بارداری به صورت واژینال ناگهانی که ممکن است طیفی از خفیف تا بسیار شدید و تهدید کننده حیات داشته باشد. (اولین علامت جدا شدن جفت در مرحله سوم زایمان نیز خونریزی و درد شکم است)
- درد و حساسیت شکمی
- درد کمر و پشت
- انقباضات یا سفتی در رحم
- افت فشارخون مادر
- ضربان قلب غیرطبیعی جنین
افرادی که دچار جداشدگی زودرس جفت به صورت خفیف و مزمن می‌شوند، (شرایطی که عموماً با لخته زیر جفت گزارش می‌گردد) در اکثر موارد، تنها نشانه بالینی و علائم کنده شدن جفت را خونریزی کم، مزمن و متناوب واژینال بیان می‌کنند. در بعضی از مواردِ دکولمان مزمن که به خصوص از اوایل بارداری (جدا شدن جفت از جنین در سه ماهه اول) اتفاق می‌افتند، کاهش غیرطبیعی در حجم مایع اطراف جنین نیز بروز می‌کند. علائم کنده شدن جفت در افراد مختلف متفاوت است.
* مقاله کیا با رحم دوشاخ باردار شدن؟ را مطالعه کنید.
بعد از بروز علائم جدا شدن جفت، تشخیص وقوع جداشدگی زودهنگام جفت، براساس یافته‌های سونوگرافیک و علائم بالینی مادر انجام می‌شود.
درمان جدا شدن زودرس جفت
در بالا در مورد علائم جدا شدن جفت از جنین گفتیم اما سؤال اصلی این است که آیا جفت ترمیم می‌شود؟ حقیقت آن است که پس از جدا شدن زودرس جفت، قسمت‌های جدا شده جفت نمی‌توانند ترمیم پیدا کرده و مجدد به دیواره‌ی رحم متصل شوند. به همین خاطر، بروز دکولمان یا جداشدگی جفت پیش از تولد جنین، یک شرایط اورژانسی در پزشکی و مامایی به حساب می‌آید و مادر باید سریعاً به مرکز درمانی مراجعه نماید.
اگر سن بارداری کمتر از 34 هفته بوده و میزان جداشدگی جفت نیز کم و خفیف باشد (جدا شدن قسمتی از جفت جنین) مادر باید در بیمارستان تحت نظر گرفته شود تا در صورت پیشرفت جداشدگی و یا ایجاد مشکل برای جنین، اقدامات لازم سریعاً صورت گیرد.
در مواردی که حجم دکولمان زیاد است، تنها راه درمان، زایمان به صورت اورژانسی و فوری برای نجات جان جنین و مادر است. در موارد خونریزی‌های شدید، نیاز به انتقال خون به مادر وجود دارد، همچنین این مادران باید تحت مراقبت‌های ویژه پزشکی قرار بگیرند تا دچار عوارض نامطلوب جداشدگی زودرس جفت مثل نارسایی کلیه نشوند.
راه‌های پیشگیری از بروز جداشدگی زودرس جفت
- کاهش فعالیت بدنی در مادران دارای سابقه دکولمان جفتی
- ترک سیگار و قلیان و عدم استنشاق و قرارگرفتن در معرض دود آنها
- عدم تردد در امکان دارای آلودگی هوا
- عدم مصرف مواد مخدر و اعتیاد آور
- پرهیز از قرارگرفتن در موقعیت‌هایی که خطر سقوط و یا وارد شدن ضربه به شکم در آنها وجود دارد. (مثل پوشیدن کفش پاشنه بلند و یا راه رفتن بر روی سطح خیس.)
- بستن کمربند ایمنی هنگام استفاده از خودرو
عوارض جدا شدن زودرس جفت
پیامدهای مادری و جنینی دکولمان جفت به مقدار جداشدگی آن وابسته است، همچنین سن حاملگی نیز در زمان دکولمان با شدت عوارض جنینی و نوزادی در ارتباط است. موارد خفیف دکولمان جفتی ممکن است عوارض قابل توجهی ایجاد نکند اما با افزایش درجه جداشدگی جفت خطرات مادری، جنینی و نوزادی افزایش می‌یابند. برای مثال بر اساس شواهد علمی، اگر نیمی از جفت از محل خود جدا شده باشد، مرگ جنینی رخ میدهد.
عوارض مادری دکولمان جفت
- خونریزی شدید و نیاز به تزریق خون
- مشکلات انعقادی
- نارسایی کلیه
- سندرم زجر تنفسی بزرگسالان
- جراحی سزارین اورژانس
- جراحی برداشتن رحم
- به ندرت مرگ
همچنین شواهد نشان می‌دهند، مادرانی که سابقه دکولمان جفتی دارند به نسبت مادران فاقد این سابقه، بیشتر در خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی هستند. همچنین احتمال مرگ در اثر این نوع بیماری‌ها، به خصوص بیماری‌های عروق تغذیه کننده قلب، در آنان افزایش می‌یابد.
عوارض جنینی و نوزادی جداشدگی زودرس جفت
- مرگ و میر جنین یا نوزاد؛ در 3 تا 12 درصد موارد دکولمان این اتفاق رخ میدهد.
- وزن کم در هنگام تولد
- نرسیدن اکسیژن به جنین و عواقب ناشی از آن که غالبا بسیار نامطلوب است.
- نارس بودن نوزاد
- عقب افتادگی رشد، به خصوص در موارد دکولمان مزمن
باید این نکته را به‌خاطر بسپارید که اگرچه همیشه جدا شدن زودرس جفت، خود را با خونریزی زیاد نشان نمی‌دهد اما حتماً باید نسبت به هر مقدار خونریزی یا لکه‌بینی واژینال در طول بارداری حساس باشید و در صورت مشاهده آن، حتماً به مراکز درمانی مراجعه کنید.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.