اهمیت واکسیناسیون در دوران بارداری

واکسیناسیون علیه بیماری های عفونی خطرناک، یکی از قسمت های مهم مراقبت از سلامتی در زمان بارداری است، چرا که می تواند باعث کاهش مرگ و میر و عوارض در مادر و جنین گردد. اما چه واکسن هایی باید در دوران بارداری تزریق شود؟ آیا همه مادران به یک نوع واکسن نیاز دارند؟ آیا تزریق واکسن برای جنین خطرناک نیست؟ و ... در مقاله حاضر به این سوالات و سایر سوالات در این زمینه پاسخ داده خواهد شد. 

لزوم انجام واکسیناسیون در بارداری

واکسن ها با تحریک سیستم ایمنی سبب تولید آنتی بادی ها یا پادتن ها می شوند. آنتی بادی ها با مبارزه علیه عفونت ها باعث تقویت و محافظت بدن در مقابله با بیماری های عفونی می گردند. بارداری حساسترین دوره زندگی یک زن است و خطر ابتلا به بیماری های عفونی در این زمان بسیار احساس می شود. ابتلا به بسیار از بیماری های عفونی در طول بارداری باعث وقوع آسیب های جبران ناپذیر در مادر و جنین می گردد. ایجاد ایمنی لازم به کمک واکسیناسیون از پیش از شروع بارداری بهترین راه مقابله با این نوع از بیماری ها است. البته تزریق بعضی از واکسن ها در طول بارداری نیز ایمن است، اما تعدادی از آنها باید با فاصله از بارداری تزریق گردند.

با اپلیکیشن گهواره، هفته به هفته بارداریت رو دنبال کن.

نصب اپلیکیشن گهواره

واکسن های خطرناک در بارداری

مراجعه به پزشک یا ماما قبل از بارداری و بررسی سلامت پیش از شروع بارداری بسیار حائز اهمیت است. یکی از مواردی که در این زمان مورد بررسی قرار می گیرد، واکسن هایی است که بدن مادر به آنها نیاز دارند. به این منظور بهتر است فرد همیشه مدارک واکسیناسیون خود را به همراه داشته باشد، تا پزشک یا ماما از سابقه ایمن سازی به درستی آگاه شوند.

واکسن سرخک، سرخجه و اوریون (MMR) و واکسن آبله مرغان از آن دسته واکسن هایی هستند که اگر خانم تا پیش از بارداری، آنها را دریافت نکرده است، با فاصله از بارداری به او تزریق شوند. 

*در این مقاله در مورد علل ابتلا به آبله مرغان در بارداری و روشهای درمان آن بیشتر بخوانید.

• واکسن سرخک، سرخجه و اوریون 

وقوع این عفونت ها در دوران بزرگسالی چندان شایع نیستند. اما بروز هرکدام از آنها در طول بارداری خطرناک است و می تواند سبب سقط، نقص های جنینی در چشم، قلب، گوش و مغز گردد. در میان این سه بیماری سرخجه شایعتر است و عوارض جبران ناپذیری بر روی جنین می گذارد. به همین خاطر حتما پزشک با درخواست آزمایش مخصوص، میزان ایمنی مادر نسبت به سرخجه را در زمان پیش از بارداری می سنجد، تا در صورت نبود ایمنی کافی، واکسیناسیون برای او صورت گیرد. در داخل کشور علیه این سه بیماری، دو نوع واکسن به نام های 1. واکسن MMR (که هر سه عفونت را پوشش می دهد) و 2. واکسن MR  (که فقط سرخک و سرخچه در بارداری را پوشش می دهد) وجود دارند. 

عدم تزریق واکسن سرخک و سرخجه و اوریون در بارداری

با توجه به عوارض بالا و خطرناک این واکسن بر بارداری و جنین، نه تنها تزریق آن در طول بارداری ممنوع است بلکه حتما باید 3 ماه فاصله بین تزریق این واکسن و وقوع بارداری وجود داشته باشد.

• واکسن آبله مرغان در بارداری

ابتلا به عفونت آبله مرغان در بارداری به خصوص در نیمه نخست آن خطر وقوع ناهنجاری در مغز، چشم و اندام ها جنین را افزایش می دهد. زنانی که یک بار به این بیماری دچار شده اند در مقابل این عفونت ایمن هستند. در سایر افراد وضعیت ایمنی فرد نسبت به این بیماری توسط آزمایش خون مخصوص بررسی می شود و اگر ایمنی فرد کافی نباشد نیاز به تزریق واکسن پیش از بارداری وجود دارد. این واکسیناسیون در دو نوبت و به فاصله یک تا دو ماه از هم انجام می شود. تزریق این واکسن در دوران بارداری توصیه نمی شود و همچنین بهتر است یک ماه فاصله بین تزریق این واکسن و شروع بارداری وجود داشته باشد.

• واکسن ویروس پاپیلومای انسانی یا زگیل تناسلی 

ویروس پاپیلوما یا زگیل تناسلی که به آن HPV می گویند، دارای بیش از 100 نوع مختلف است و انواع خطرناک این ویروس می توانند باعث ایجاد سرطان دهانه رحم گردند. واکسن هایی علیه انواع خطرناک این ویروس ساخته شده است. این واکسن ها تنها تا قبل از 26 سالگی قابل تزریق به زنان هستند. همچنین برای ایجاد ایمنی کافی  نیاز به تزریق واکسن در سه نوبت وجود دارد.

• واکسن HPVدر بارداری

دریافت واکسن HPV در طول بارداری توصیه نمی شود، اما تزریق آن در زمان پیش از بارداری و با صلاحدید پزشک در زنان زیر 26 سال قابل انجام است.

واکسن های توصیه شده به تمام زنان در هر بارداری 

واکسیناسیون در طول بارداری علاوه بر افزایش ایمنی بدن مادر در مقابل عفونت ها، سبب انتقال آنتی بادی ها یا همان سلول های ایمنی به جنین از طریق جفت می گردد تا نوزاد از بدو تولد دارای ایمنی مناسبی در مقابل این بیماری ها باشد.

واکسن آنفولانزا در بارداری

زنان باردار و شیرخواران جز گروه های حساس و هدف دریافت واکسن آنفولانزا هستند. بهترین زمان تزریق واکسن آنفولانزا پیش از شروع فصل سرد یعنی در شهریور و مهر ماه است. واکسن های آنفولانزای موجود در داخل کشور به صورت تزریقی بوده و برای جنین مشکل زا نیستند. اما در کشورهای دیگر نوع استنشاقی این واکسن نیز وجود دارد که استفاده از آن در بارداری ممنوع است.

همچنین باید دانست سرماخوردگی با آنفولانزا متفاوت است و واکسنی با عنوان واکسن سرماخوردگی وجود ندارد.

*در مورد درمان سریع آنفولانزا در بارداری در این مقاله بیشتر بخوانید.

واکسن دیفتری، کزاز و سیاه سرفه در بارداری

دیفتری و سیاه سرفه از جمله بیماری های شدید و حاد تنفسی هستند که می توانند جان فرد را تهدید کنند. کزاز نیز یک عفونت جدی است که باعث انقباض و سفتی در همه عضلات بدن (حتی عضلات تنفسی و خفگی) می شود و در اثر باکتری های موجود در خاک ایجاد می گردد. واکسیناسیون و ایجاد ایمنی علیه این بیماری ها در افراد از ماه های اول تولد شروع می شود و بعد از شش ساگی نیاز به دریافت واکسن هر ده سال یک بار وجود دارد. در داخل کشور برای پیشگیری از این بیماری ها واکسن ترکیبی دیفتری وکزاز وجود دارد که به آن واکسن توام یا DT  نیز گفته می شود. 

واکسن توام در بارداری

در زنانی که ایمنی کافی علیه این عفونت ها ندارند و یا بیش از ده سال از آخرین مرتبه تزریق واکسن توام در آنها می گذرد حتما باید این واکسن را در بارداری دریافت نمایند. بهترین زمان تزریق واکسن کزاز و دیفتری در بارداری از هفته های 27 تا 36 است. همچنین تزریق واکسن کزاز و دیفتری در بارداری ضرری برای جنین ندارد. 

واکسن های توصیه شده به زنان باردار دارای شرایط خاص 

زنان بارداری که به خاطر مسافرت، شیوع بیماری یا علل دیگر در معرض بالایی از خطر ابتلا به عفونت هستند، نیاز به دریافت واکسن های اضافی را دارند. این واکسن ها عبارتند از:

واکسن هپاتیت نوع A در بارداری 

هپاتیت نوع A عفونت کبد است که می تواند به صورت شدید در فرد ایجاد شده و حتی جان او را تهدید کند. همچنین این عفونت در بارداری می تواند سبب ایجاد انقباضات زودرس رحمی و بروز مشکلاتی برای جفت گردد. تزریق واکسن هپاتیت A در بارداری برای جنین در حال رشد خطرناک نیست.

واکسن هپاتیت نوع B در بارداری

هپاتیت نوع B از جمله بیماری های جدی و مزمن عفونی در کبد است که می تواند به جنین انتقال پیدا کند. اکثر مادران جوان در زمان کودکی شان واکسن هپاتیت B را در سه نوبت دریافت کرده اند. اما مادرانی نیز وجود دارند که سابقه تزریق این واکسن را ندارند و می توانند در بارداری آن را تزریق کنند. زنانی که نسبت به این بیماری ایمن نشده اند یا با فرد مبتلا به بیماری هپاتیت B زندگی می کند و یا شغل هایی مثل: پزشکی، پرستاری، زندانبانی، آرایشگری دارند، بهتر است قبل از بارداری نسبت به انجام واکسیناسیون کامل هپاتیت B اقدام نمایند. اما اگر به هر علتی واکسیناسیون تا پیش از بارداری انجام نشد، تزریق واکسن هپاتیت Bدر دوران بارداری بلامانع است. 

واکسن پونوموکوک در بارداری 

باکتری پونوموکوک باعث ایجاد نوعی عفونت شدید در ریه و گوش میانی می گردد. مادرانی که در معرض خطر ابتلا به این باکتری قرار دارند (مثل مادران دارای بیماری های قلبی و ریوی) باید علیه آن واکسینه شوند. بهترین زمان تزریق این واکسن قبل از بارداری است. تزریق آن در سه ماهه نخست طول بارداری ممنوع است و بهتر است واکسن پنوموکوک در سه ماهه دوم و سوم بارداری با صلاحدید پزشک تزریق گردد.

واکسن تب زرد در بارداری 

تب زرد بیماری ویروسی است که توسط نوعی پشه منتقل می گردد. این بیماری می تواند باعث آسیب به کبد، کلیه ها و ایجاد خونریزی های شدید و کشنده در فرد شود. این بیماری در مناطق گرمسیر آمریکای جنوبی و کشورهای جنوب صحرای آفریقا وجود دارد. اگر مادر مجبور باشد در دوران بارداری به این مناطق سفر کند باید حتما در مورد واکسیناسیون و راه های مقابله با این بیماری با متخصص عفونی مشورت نماید.

واکسن فلج اطفال در بارداری

استفاده از واکسن فلج اطفال در دوران بارداری توصیه نمی گردد. این بیماری در بسیاری از نقاط دنیا ریشه کن شده است اما هنوز در برخی نقاط وجود دارد. اگر مادر باید به منطقه ای که در آن این بیماری شایع است مسافرت کند، لازم است حتما با پزشک متخصص در مورد این موضوع مشورت نماید.

 واکسن هاری در بارداری

هاری یک بیماری خطرناک و کشنده است که درمان ندارد و تنها راه مقابله با آن واکسیناسیون است. مادر باردار بهتر است از نزدیک شدن به حیوانات وحشی، بیمار و خیابانی خودداری کند. اگر مادر در طول بارداری توسط حیوان خون گرم (مثل سگ و گربه) مورد گزش قرار گیرد حتما باید علیه هاری واکسینه گردد. 

واکسن مننگوکوک 

باکتری مننگوکوک باعث ایجاد عفونت در پرده مننژ مغز و ایجاد بیماری مننژیت می گردد. این واکسن برای افرادی که به حج مشرف می شوند، تزریق می گردد. این واکسناسیون باید در زمان پیش از بارداری در افراد در معرض خطر ابتلا به عفونت و مسافرین حج انجام گیرد. تزریق این واکسن در طول بارداری با صلاحدید پزشک انجام می شود.

مراقبت های بعد از تزریق واکسن در بارداری

عموما محل تزریق کمی سفت، دردناک، داغ و قرمز می گردد. این علایم ظرف مدت کوتاهی بر طرف می گردد. بهتر است محل تزریق تا یک روز با آب تماس نداشته باشد. برای تسکین درد می توان بر روی محل تزریق کمپرس گرم قرار داد. در صورت وجود تب نیز بهتر است با پزشک یا ماما جهت مصرف تب بر مشاوره شود. 

تماس مادر باردار با کسی که واکسن زده است، خطرناک است؟

زیاد پیش می آید که مادر باردار بوده و فرزند دیگرش یا یکی از اطرافیان واکسن زده باشند. باید گفت مطالعات نشان دادند که تماس مادر باردار با افرادی که هر نوع واکسنی دریافت کرده اند (حتی واکسن های خطرناک برای بارداری مثل MMR) خطری برای بارداری و جنین ایجاد نمی کند.

واکسن کرونا در بارداری

کرونا این روزها با زندگی ما عجین شده و چیزی نیست که به راحتی و در مدت کوتاهی ریشه‌کن یا حذف شود. به همین دلیل اگر قصد بارداری دارید یا باردار هستید باید در رابطه با واکسن کرونا در بارداری نیز تصمیم بگیرید. پزشکان برای دریافت واکسن همانند سایر اقدامات درمانی در طی بارداری بر اساس دریافت سود و عدم دریافت ضرر تصمیم می‌گیرند. در شرایط کنونی سود دریافت واکسن کرونا از ضرر احتمالی ناشی از آن بیشتر است.

واکسن کرونا از نوع mRNA بوده و هیچ کدام از انواع واکسن‌های شرکت‌های مختلف داروسازی دنیا از ویروس زنده ساخته نشده‌اند. طبق آخرین اطلاعات منتشرشده از سازمان بهداشت جهانی و مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا واکسن‌های کرونا خطری برای مادر و نوزاد نداشته و مادران طی دوران بارداری می-توانند واکسن کرونا را دریافت کنند. 

البته مطالعات انجام‌شده در رابطه با دریافت واکسن در بارداری بیشتر روی حیوانات انجام شده‌اند و جهت دریافت نتایج قطعی‌تر باید مطالعات بیشتری در طول زمان و بر روی تمامی انواع واکسن انجام شوند. به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی و مرکز کنترل بیماری‌ها دریافت واکسن کرونا را پس از مشورت با پزشک مجار دانسته‌اند. 

یکی از احتمالاتی که مطرح شده است احتمال ایجاد ایمنی در جنین پس از دریافت واکسن کرونا توسط مادر است. این موضوع نیز تنها در حد یک احتمال است و نیاز به بررسی بیشتری دارد. 

در ایران نیز مدتی است که واکسیناسیون کرونا برای زنان باردار آغاز شده است. شما جهت دریافت واکسن کرونا ابتدا باید با پزشک خود مشورت کنید و از وی یک معرفی‌نامه جهت دریافت واکسن کرونا دریافت کنید. با ارائۀ این معرفی‌نامه به مراکز تزریق واکسن، می‌توانید واکسن کرونا را دریافت کنید. 

جهت پیشگیری از خطرات احتمالی واکسن روی جنین، پزشکان توصیه می‌کنند که تا 12 هفتگی صبر کنید و سپس اقدام به دریافت واکسن نمایید. اگر شما قبل از بارداری یک دوز واکسن کرونا دریافت کردید نیز می‌توانید در موعد مقرر و با مشورت و دریافت معرفی‌نامه از پزشک معالج خود، دوز بعدی واکسن را دریافت کنید. البته بهتر است دوز دوم بعد از 12 هفتگی دریافت شود.

 اگر پس از دریافت واکسن دچار عوارض عمومی واکسن مانند تب شدید، با مشورت با پزشک خود از استامینوفن استفاده کنید تا جنین شما دچار عوارض احتمالی ناشی از تب نشود.