بیماری قلبی در بارداری و رعایت نکات لازم
بیماری قلبی در بارداری بسیار شایع است و بیش از یک درصد از تمام بارداری‌ها با بیمارهای قلبی همراه هستند و مشکلات قلبی یکی از علل عمده مرگ و میر مادری در زمان بارداری و پس از زایمان است. متاسفانه در سالهای اخیر نیز به دلیل افزایش میزان چاقی، دیابت و پرفشاری خون و همچنین بالا رفتن سن بارداری، خطر وجود بیماریهای قلبی در بارداری افزایش یافته است. در این مقاله قصد داریم تا با تغییرات قلب در بارداری بیشتر آشنا شده و درباره اهمیت مشاوره قلب و عروق پیش از اقدام به بارداری صحبت کرده و از تاثیر بیماریهای شایع قلب بر بارداری و جنین آگاه شویم.
بارداری چه تاثیری بر قلب دارد؟
در طول دوران بارداری تغییرات مهمی در سیستم قلب و عروق ایجاد میشود تا، میزان کافی از اکسیژن و مواد غذایی به جنین و جفت برسد. از جمله این اتفاقات که میتواند بیماری قلبی در بارداری را تشدید کند به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش حجم خون در بدن
- افزایش حجم کار قلب
- افزایش تعداد ضربان قلب
- کاهش فشار خون
وجود این تغییرات سبب میشود، تا مادر باردار به صورت طبیعی کمی احساس خستگی و ضعف داشته باشد. اما در مواردی که فرد به بیماریهای قلبی پیش از شروع بارداری دچار است، این تغییرات ناشی از بارداری، برای او ایجاد مشکل و خطر جدی می‌نماید. این افراد حتما باید قبل از اقدام به بارداری با متخصص قلب و عروق مشاوره داشته باشند.
انواع طبقه بندی بیماری قلبی در بارداری به شرح زیر است:
- آریتمی ضربان قلب
- کاردیومیوپاتی
- نارسایی احتقانی قلب
- زیاد شدن بیماری های مادرزادی قلبی جنین
- نقص دریچه های قلب
- بسته شدن دریچه قلب
احتمال بروز بیماری قلبی در ماه اخر بارداری به دلیل افرایش عملکرد قلب افزایش می یابد.
عوامل افزایش بیماریهای قلبی در بارداری
همانطور که در بالا نیز اشاره کردیم عملکرد قلب در بارداری تحت تاثیر قرار می‌گیرد. قبل در این دوران اضافه کاری انجام میدهد و همین مسئله آن را نسبت به بروز بیماری حساس میکند. با این حال افرادی که فاکتورهای زیر را دارند در معرض خطر بیشتری برای بیماریهای قلبی هستند
- بالای 30 سال بودن.
- دیابت.
- سابقه خانوادگی بیماری قلبی عروقی.
- فشار خون بالا.
- کلسترول بالا یا تری گلیسیرید بالا.
- سابقه دیسکسیون خودبخودی عروق کرونر (SCAD).
- اضافه وزن/چاقی.
مشاوره پیش از بارداری در یک بیمار قلبی
مهمترین نکته‌ای که فرد مبتلا به بیماری قلبی یا دارای سابقه مشکلات قلبی باید بداند آن است که، هرگز نباید بدون مشورت با متخصص قلب باردار شد. چرا که بارداری اوضاع بسیاری از مشکلات قلبی را بدتر میکند، به حدی که ممکن است جان مادر به صورت جدی به خطر بیافتد. شرایطی که وجود هریک از آنها، انجام مشاوره قلب و عروق را در زمان پیش از بارداری الزامی میکند، عبارتند از:
- پرفشاری خون
- سابقه حمله قلبی
- هر کدام از انواع بیماریهای قلبی شامل: بیماریهای دریچه قلب، بیماریهای عضلات قلب، بیماریهای مادرزادی قلب، نارسایی قلبی، صداهای اضافه در فعالیت قلب، مشکلات ضربان قلب(آریتمی)، سندرم مارفان، تب روماتیسمی.
- افرادی که با انجام فعالیت‌های معمول و یا درحین استراحت دچار تنگی نفس، خستگی و تپش قلب میشوند.
* علت و درمان تنگی نفس در بارداری پسر را در این مقاله بخوانید.
در جلسات مشاوره قلب پیش از بارداری، متخصص شرایط بیماری قلبی را به کمک معاینات تخصصی، گرفتن نوار قلب، اکوی قلب، رادیوگرافی قفسه سینه، انجام تست ورزش و یا سایر تست‌ها، بررسی و کلاس یا میزان مشکلات قلبی را مشخص می‌نماید. احتمال وقوع آمبولی، نارسایی قلبی، مسمومیت بارداری و خطرات احتمالی برای جنین در این شرایط ارزیابی میشود. همچنین وضعیتی که عملکرد قلب در طول بارداری و پس از زایمان خواهد داشت پیش‌بینی شده و خطرات بارداری به افراد کاملا گوشزد میگردد.
علائم بیماری قلبی در بارداری
تاثیر بیماری قلبی در بارداری چگونه است؟ تشخیص بیماریهای قلبی در بارداری، بدون معاینه و بررسی علائم مادر توسط متخصص امکان پذیر نیست، اما وجود نشانه‌هایی در فرد احتمال حضور بیماریهای قلبی را قوت می‌بخشند، این علائم عبارتند از:
- تنگی نفس
- سرفه شبانه
- خلط خونی
- غش کردن
- درد قفسه سینه یا درد قلب در بارداری
- تپش قلب
- کبودی لب و زبان
باید دانست بعضی از این نشانه‌ها ممکن است به خاطر طبیعت بارداری و یا علل غیر قلبی رخ بدهند، اما باید این علائم را جدی گرفت و در صورت وجود هرکدام از آنها، با پزشک خود مشورت نمود.
در ادامه در مورد بارداری در صورت وجود بیماریهای قلبی، خواهیم گفت.
بارداری همراه با مشکلات دریچه‌ای قلب
اختلالات دریچه‌های قلبی شامل : تنگی، پس زدن خون، افتادگی و نارسایی می‌گردند. مشکلات شایع دریچه‌های قلبی در بارداری عبارتند از:
تنگی دریچه میترال در بارداری
میترال دریچه‌ای مابین دهلیز و بطن چپ قلب است. تنگی یا کوچک شدن سطح مقطع این دریچه غالبا به دلیل تب روماتیسمی رخ میدهد. لوپوس، تنگی مادرزادی، عفونت‌ها و سرطان‌های بدخیم قلبی نیز سبب تنگی میترال میشوند. تنگی‌های خفیف دریچه علامت خاصی ندارند، اما با پیشرفت بیماری علائمی چون: خستگی، تنگی نفس و تپش قلب بروز میکند.
هرچه شدت تنگی دریچه میترال در مادر باردار بیشتر باشد، احتمال ایجاد خطرات شدید برای مادر و جنین افزایش پیدا میکند. شایع‌ترین عارضه قلبی در این مادران ورم ریوی و آریتمی قلبی است و حتی ممکن است این تنگی منجر به نارسایی قلبی نیز گردد. رشد کم جنین در این نوع بارداری‌ها بسیار شایع بوده و نارسی، وزن کم جنین هنگام تولد، مرده‌زایی و مرگ‌های نوزادی از جمله مهمترین عوارض جنینی این بیماری هستند.
اکثر مادران مبتلا به تنگی میترال که پیش از بارداری به دقت مشاوره و پایش شده‌اند با مصرف داروهای مناسب و بدون جراحی میتوانند بارداری موفقیت آمیزی داشته باشند. در طول بارداری تلاش پزشکان بر پیشگیری از وقوع ورم ریوی و آریتمی با وسیله‌ی محدود کردن فعالیت، محدود کردن مصرف نمک و استفاده از داروهای مناسب است. قرار دادن بالون از طریق پوست نیز روشی در درمان تنگی‌های شدید میترال است.
افتادگی دریچه میترال در بارداری
افتادگی دریچه قلب در بارداری چگونه است؟ افتادگی یا پرولاپس نوعی اختلال خوشخیم در بافت قلب است و میتواند در موارد شدید باعث نارسایی دریچه گردد.علت بیماری قلبی در بارداری در این مورد چیست؟ علت اصلی افتادگی دریچه میترال در خانم ها ناشناخته بوده اما ارث در بروز آن دخیل است. اکثر بیماران مبتلا به پرولاپس دریچه میترال بدون علامت هستند و در تعدادی از آنان نشانه‌هایی چون: اضطراب، تپش قلب، درد غیرمعمول قفسه سینه، غش و تنگی نفس در هنگام فعالیت دیده میشود.
افتادگی دریچه میترال و بارداری به ندرت مشکل ساز هستند. غالب زنان باردار مبتلا به افتادگی دریچه میترال حاملگی را به راحتی پشت سر میگذارند و به ندرت دچار عوارض بیماری قلبی در بارداری می‌گردند.
تنگی دریچه آئورت در بارداری
این دریچه ما بین بطن چپ قلب و سرخرگ آئورت قرار دارد. تنگی این دریچه در بارداری میتواند سبب بزرگ شدن قلب و علائم نارسایی گردد. تنگی دریچه آئورت در زنان جوان به علل مادرزادی روی میدهد. اکثر افراد تا زمان پیشرفت تنگی در دریچه، علامت خاصی ندارند و از علائم این بیماری در حالت شدید موارد زیر هستند.
- تنگی نفس
- خستگی
- سردرد خفیف
- ورم پاها
- کاهش توان برای تحرک
- سخت شدن خوابیدن و نیاز به نشسته خوابیدن
- تپش قلب
- درد قفسه سینه
در تنگی خفیف تا متوسط آئورت، بارداری به خوبی تحمل میگردد اما موارد شدید خطرناک بوده و میتواند تهدید کننده حیات مادر باشد. تنگی شدید آئورت در بارداری سبب کم رسیدن خون به مغز و رحم میشود که به جز نارسی و رشد کم جنین خطر بروز بیماری مادرزادی قلب در جنین‌های این مادران وجود دارد. خطر نارسایی قلبی، آریتمی و ایست قلبی نیز خود مادر را تهدید میکند.
در مادران باردار بدون علامت درمان خاصی جز پایش دقیق توسط متخصص لازم نیست. اما افراد دارای علایم قلبی باید فعالیت‌های خود را به صورت جدی محدود کنند. در زنان دچار شده به تنگی شدید دریچه آئورت، انجام تکنیک بالون‌گذاری از طریق پوست یا تعویض دریچه از راه‌های درمانی است. البته جراحی برای جنین پرخطر است و تنها در موارد خاص پزشک مجبور به انجام آن میگردد.
بارداری با دریچه مصنوعی
دریچه‌های مصنوعی دو نوع دارند: 1. مکانیکی که فلزی هستند، 2.بیولوژیکی که از بافت زنده تهیه میشوند. مهمترین نگرانی‌ها در مادران دارای دریچه مصنوعی، خطر لخته شدن خون در عروق، نارسایی عملکرد دریچه، عفونت و خونریزی ناشی از مصرف داروهای ضد انعقاد است.
افرادی که دریچه مکانیکی دارند باید از داروهای ضد انعقاد استفاده کنند و مصرف این داروها یک چالش بزرگ برای پزشکان است چرا که برخی از آنها میتواند برای جنین خطرناک باشند.
دریچه‌های بیولوژیک دوام کمتری از دریچه‌های مکانیکی دارند و عموما هر 10 تا 15 سال نیاز به تعویض دارند.
بیماریهای مادرزادی قلبی
آمارها نشان می‌دهند از هر 1000 تولد 8 نوزاد با مشکلات قلبی مادرزادی متولد میشوند. این مشکلات مادرزادی شامل: نقایص دیوارهای قلب، مشکلات عروقی در قلب (مثل باز بودن مجرای شریانی یا جابه‌جایی عروق بزرگ) و بیماریهای قلبی که سبب کمبود اکسیژن رسانی به بافت میشوند(مثل تترالوژی فالو) هستند. در این میان نقایص یا سورخهای موجود در دیواره‌های قلب مثل نقص دیواره بین دو دهلیز یا دو بطن در بارداری شایعتر از مابقی است. اکثر مشکلات مادرزادی قلب در سنین پایین تحت جراحی ترمیمی قرار میگیرند.
- بارداری با وجود این نوع بیماری‌ها خطر مرگ و میر مادری، نارسایی قلبی، ریتم نامنظم قلب، سقط جنین، نارسی و رشد کم جنین را افزایش میدهد.
- باید دانست در جنین این مادران، احتمال بروز مشکلات قلب مشابه با مادرشان وجود دارد.
- افراد مبتلا به انواع مختلف بیماری یا ناهنجاری مادرزادی قلب براساس خطری که بارداری سلامتشان را تهدید میکنند به 3 گروه تقسیم میشوند:
- بیمارانی که طبق معاینات پیش از بارداری کم خطر تشخیص داده میشوند، علاوه بر مراقبتهای دقیق بارداری و جنین نیاز به استفاده از داروهای پیشگیری کننده از عفونت قلب دارند.
- افرادی که بارداری برایشان خطر متوسطی دارد عموما میتوانند بارداری تحمل کنند اما بهتر است، جراحی‌های ترمیمی را پیش از بارداری انجام دهند.
- افرادی که به تشخیص متخصص قلب، باردار شدن برایشان روندی پرخطر است می‌بایست از اقدام به بارداری صرف نظر نمایند.
آریتمی قلبی در بارداری
منظور از آریتمی، ضربان‌های قلبی نامنظم و ریتم فعالیت قلبیِ غیرطبیعی است. آریتمی‌ها خود انواع مختلفی دارند، مثل: ریتم‌های آهسته قلبی یا ریتم‌های تند و نامنظم قلبی. وقوع برخی از انواع آریتمی‌ها در بارداری میتواند خطرناک بوده و جان مادر و جنین را تهدید نماید.
میزان شیوع آریتمی‌ها طبق آمارها رو به افزایش است و ممکن است برای اولین بار در دوران بارداری آشکار گردد و یا بارداری سبب تشدید آریتمی در زنان شود. علت اصلی این مشکل نامشخص است اما تغییرات هورمونی، تغییر در حجم خون و ساختار قلب(مثل تنگی دریچه) میتوانند در بروز آن دخیل باشند. احساس تپش قلب یا حس کوبیده شدن چیزی به قفسه سینه در بارداری یک تجربه رایج است که نیاز به بررسی عملکرد قلب دارد و ممکن است نشانه‌ای بر وجود آریتمی‌ها باشد.
سایر علائم آریتمی‌ها عبارتند از:
- احساس درد و فشار در قفسه سینه
- احساس گیجی
- خستگی
- تنفس کوتاه
- اضطراب
- ایست قلبی
آریتمی‌های قلبی عموما در کنار سایر مشکلات قلبی خودنمایی میکنند به همین خاطر پایش دقیق قلب در زمان تشخیص آریتمی مهم است. آریتمی‌ها اغلب به کمک نوار قلب تشخیص داده میشوند. درمان این مشکل در بارداری بستگی به میزان علائم فرد دارد. مصرف داروهای پیشگیری کننده از ایجاد آریتمی‌ها، استفاده از شوک قلبی و یا تعبیه ضربانساز از جمله این روشهای درمانی هستند.
نارسایی قلبی در بارداری
نارسایی قلبی یعنی شرایطی که قلب به وظیفه خود که پمپاژ کردن میزان کافی از خون به سرتاسر بدن است، درست عمل نمی‌کند. این مشکل عموما به صورت تدریجی رخ میدهد اما در طول دوران بارداری، نارسایی قلبی در بارداری میتواند در نتیجه وجود شرایطی چون: مسمومیت بارداری، بیماری عضلات قلبی و عفونت خون، به صورت تسریع شده و ناگهانی بروز نماید.
عوامل خطر بروز نارسایی قلبی در بارداری:
- سابقه خانوادگی نارسایی قلبی
- مصرف سیگار
- دیابت
- سن مادر زیر 20 و بالای 30 سال
- بیش از یکبار زایمان داشتن
- بارداری دو یا چندقلویی
- سابقه ابتلا به مسمومیت بارداری
- استفاده از برخی داروها
- نشانه‌های بروز نارسایی قلبی در بارداری:
- کاهش ناگهانی توانایی انجام کارهای معمول
- افزایش تنگی نفس در هنگام فعالیت
- حملات خفگی همراه با سرفه
- درد قفسه سینه و درد زیرجناغ سینه
- ورم افزایش پیدا کننده در پاها
- افزایش تعداد تنفس
- افزایش تعداد ضربان قلب
- احساس تپش قلب
- خلط خونی
تشخیص این بیماری نیاز به نوار قلب، اکوی قلب و تصویربرداری از قفسه سینه دارد. پزشکان سعی میکنند برای درمان نارسایی قلب در این دوران از انواع داروهای قلبی، کنترل‌کننده فشارخون، تنظیم‌کننده حجم مایعات بدن و غیره کمک بگیرند.
نارسایی قلبی در حول و حوش زایمان سبب افزایش وقوع مرگ و میر مادری و جنینی میگردد. حدود نیمی از زنان در طی 6 ماه بعد زایمان عملکرد طبیعی قلب خود را به دست می‌آورند اما متاسفانه اکثریت افرادی که دچار نارسایی پایدار قلبی شده‌اند، کمتر از 5 سال بعد از زایمان از دنیا می‌روند.
نکات مهم در خصوص مادران باردار مبتلا به بیماری قلبی
- مادران بارداری که به بیماری قلبی دچار هستند، باید از تماس با افراد مبتلا به عفونت‌های تنفسی حتی سرماخوردگی به شدت پرهیز نمایید.
- تزریق واکسن آنفولانزا پیش از شروع فصل سرد در این مادران بسیار مهم است، همچنین پزشکان تزریق واکسن پنوموکوک را نیز به آنان توصیه میکنند.
- این افراد باید از قرارگرفتن در محیط‌های گرم و مرطوب اجتناب کنند.
- میزان وزنگیری در این مادران بسیار با اهمیت است و وزنگیری‌های ناگهانی باید به شدت مورد توجه قرارگیرند.
- توصیه میشود حتما مادران از مقدار کافی مایعات در روز استفاده نمایند.
- برای بررسی شرایط قلب جنین حتما در هفته‌های 18 تا 22 بارداری، اکوی قلب جنین انجام شود.
در انتها بهتر است به چند سوال پاسخ دهیم:
آیا بارداری بعد از جراحی قلب باز امکان‌پذیر است؟
بله البته نه در تمامی افراد. از آنجایی که جراحی قلب به علل مختلفی انجام میشود، شرایط قلب افراد برای پذیرش روند بارداری یکسان نیست. برای مثال عموم جراحی‌هایی که در سنین پایین بر روی قلب صورت می‌گیرد به خاطر اصلاح و ترمیم وضعیت بیماریهای مادرزادی قلب است، که اغلب مبتلایان به آن شرایط خوبی برای بارداری دارند. پس در افرادی که سابقه جراحی قلبی را به هر شکلی دارند، میزان خطرات بارداری بستگی به نوع جراحی انجام شده بر روی قلب و شرایط ساختاری و عملکردی قلب درحال حاضر دارد.
آیا بعد از پیوند قلب می‌توان باردار شد؟
بله مطالعات نشان می‌دهند که تعداد قابل توجهی بارداری موفق پس از انجام جراحی پیوند قلب گزارش شده‌اند و قلب پیوندی میتواند تغییرات بارداری را متحمل شود. اما احتمال بروز خطرات و عوارض برای مادر و جنین به شدت بالاست. وقوع فشارخون، نارسایی کلیه، سقط جنین، مرگ مادری در سالهای ابتدایی بعد از زایمان و پس زده شدن پیوند از جمله این عوارض هستند.
بهترین روش زایمان در مادر باردار مبتلا به بیماریهای قلبی چیست؟
انتخاب روش و تکنیک مناسب برای زایمان براساس شرایط مامایی، نتایج معاینات لگنی، وضعیت پزشکی، حال عمومی مادر انجام می‌گیرد. در اکثریت بیماریهای قلبی انجام زایمان به روش طبیعی یا واژینال ارجح است، اما هرگز نمی‌توان برای همه افراد یک روش کلی را در نظر گرفت.
در کل باید دانست زنانی که به بیماریهای قلبی دچار هستند، حتما باید از روشهای مطمئن پیشگیری از بارداری استفاده کرده تا هرگز به صورت برنامه‌ریزی نشده باردار نگردند. این افراد در صورت تمایل به فرزندآوری حتما باید توسط متخصص قلب معاینه شده تا وضعیت عملکرد قلبی‌شان بررسی گردد و در صورت صلاحدید متخصص و کم عارضه بودن تاثیرات بارداری بر کارکرد قلب، اقدام به حاملگی نمایند.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.