تغییرات واژن بعد از زایمان و علت آن
در بارداری و به خاطر تاثیرات هورمون‌های این دوران، تغییراتی در واژن به عنوان مسیر اصلی تولد جنین ایجاد میشود تا بتواند با اندازه جنین تطابق پیدا کند و زایمان واژینال رخ بدهد. اما ممکن است بعد از به دنیا آمدن نوزاد، مادر با تغییراتی در واژن و ناحیه تناسلی همچون شل شدگی روبه‌رو گردد. در این مقاله قصد داریم تا در رابطه با تغییرات واژن بعد از زایمان و راه‌های مقابله با آن صحبت کنیم.
با نصب اپلیکیشن گهواره، می‌توانید به صورت هفتگی روند بارداری خود را پیگیری کرده و به اطلاعات تخصصی در مورد رشد جنین، سلامت مادر و توصیه‌های تغذیه‌ای دسترسی داشته باشید. این برنامه زمان آزمایش‌ها و غربالگری‌های ضروری دوران بارداری را به شما یادآوری میکند و با امکان ثبت و پایش وزن بارداری، می‌توانید وضعیت خود را با نمودار استاندارد مقایسه نمایید. همچنین هر روز پیام‌های مشاوره‌ای متناسب با سن بارداری دریافت خواهید کرد که به شما کمک میکند دوران بارداری سالم و آگاهانه‌ای را تجربه نمایید.
آناتومی ناحیه تناسلی داخلی در زنان
قبل از پرداختن به موضوع تغییرات واژن بعد از زایمان در ابتدا بهتر است با اعضای تناسلی داخلی و محل قرارگیری آنها به درستی آشنا بشویم، چرا که بسیاری از مادران تفاوت بین واژن، دهانه رحم و رحم را به خوبی نمی‌دانند:
همانطور که در تصویر مشاهده میشود اولین عضو تناسلی داخلی واژن است که طولی در حدود 8 تا 10 سانتی متر دارد در محل ورودی واژن پرده بکارت قرار دارد که بعد از ازدواج زائده‌هایی از آن باقی می‌ماند. واژن محل برقراری رابطه جنسی و کانال زایمان جنین است.
بعد از واژن یک عضو مخروطی وجود دارد که به داخل واژن برجسته میشود و واژن را از رحم جدا میکند، به این عضو سرویکس، گردن رحم یا دهانه رحم گفته میشود که دارای سوراخی است که در حین عادت ماهیانه، خون قاعدگی از آن خارج می‌گردد. همچنین برای تولد جنین لازم است که این سوراخ به اندازه قطر سر جنین باز شود.
بعد از دهانه رحم، تنه رحم قرار گرفته که محل رشد جنین در طول بارداری است. در کل رحم عضوی شبیه گلابی است که به صورت برعکس در لگن قرار گرفته است. در کناره خارجی رحم نیز لوله‌های رحمی و تخمدان‌ها قرار دارند.
اتفاقاتی که در حین زایمان طبیعی برای واژن رخ میدهد
برای تولد جنین به روش زایمان طبیعی، لازم است که بافت‌های مسیر زایمان به خصوص واژن دچار بازشدگی و کشش گردند تا جنین بتواند از این طریق خارج شود. گاهی اوقات به جز این اتفاق، پزشک یا ماما مجبور است برای راحت کردن خروج جنین، بر روی پوست بین واژن و مقعد یک برش کوچک به اسم برش اپیزیاتومی ایجاد کند. البته این امکان هم وجود دارد که در صورت بزرگ بودن جنین، فشار خروج جنین سبب ایجاد پارگی‌های کوچک در دهانه واژن یا ناحیه تناسلی گردد.
* با انواع واژن و بخشهای مختلف آن بیشتر آشنا شوید
روند تغییرات واژن و دهانه رحم بعد از زایمان
بعد از زایمان پارگی‌های به وجود آمده به کمک بخیه ترمیم میگردند، اما روند برگشت این ناحیه به حالت غیرباردار به نحو زیر است:
- واژن: اندکی پس از تولد جنین، بازگشت واژن به وضعیت غیرحامله آغاز شده و به تدریج از اندازه قطر واژن و دهانه ورودی واژن کاسته میشود اما این بخش‌ها به ندرت به صورت صد درصد به حالت پیش از بارداری بازخواهند گشت. همچنین بعد از حدود 3 هفته شکل دیواره داخلی واژن به حالت عادی خود برمی‌گردد.
- دهانه رحم: بعد از خروج جنین، کل رحم شروع به کوچک شدن و برگشتن به حالت قبل از بارداری میکند. منفذ یا سوراخ دهانه رحم به آهستگی جمع می‌گردد و در روزهای اول بعد از تولد این منفذ کمی باز است اما در پایان هفته اول بعد از زایمان منفذ دهانه رحم تنگ و بسته میشود.
مشکلاتی که ممکن است در نتیجه تغییرات واژن بعد از زایمان رخ بدهند و جزء عوارض کوتاه مدت زایمان طبیعی و عوارض بلندمدت زایمان طبیعی هستند عبارت‌اند از:
- احساس درد در ناحیه تناسلی به خاطر آسیب‌های حین زایمان و بخیه
- احساس شلی در واژن
- حس خشکی در واژن
- درد در هنگام رابطه جنسی
همچنین برخی از مادران مستعد مشکلات زیر میشوند:
- بی‌اختیاری ادرار
- افتادگی احشا لگن
در ادامه با راهکارهای مقابله با مشکلات شایع‌تر واژن بعد از زایمان آشنا خواهیم شد:
احساس درد و ناراحتی در ناحیه تناسلی بعد از زایمان
مادرانی که در طول زایمان دچار پارگی خود به خودی در دهانه واژن شده‌اند و یا تحت اپیزیاتومی قرار گرفته‌اند، طبیعی است که در روزهای نخست بعد از زایمان احساس ناراحتی، سوزش و درد را در ناحیه تناسلی خود داشته باشند. چرا که حداقل 2 تا 3 هفته زمان لازم است تا این زخم‌ها التیام پیدا کنند و بهبودی کامل ناحیه عموما احتیاج به زمانی در حدود یک ماه و یا بیشتر دارد.
بهترین راه تسریع در بهبودی و کاهش درد ناحیه تناسلی بعد از زایمان طبیعی، رعایت اصول مراقبتی و بهداشتی از زخم (مثل: تمیز و خشک نگه داشتن زخم، شستن مناسب زخم، پیشگیری از وقوع یبوست و..) و استفاده از داروهای ضد درد تحت نظر پزشک است. همچنین کمپرس غیرمستقیم یخ بر روی محل جراحت نیز سبب کاهش درد و التهاب ناحیه می‌گردد. به این نکته نیز باید توجه داشت که در صورت مشاهده علامت‌های عفونت (مثل تب، بوی بد و ترشحات چرکی از زخم ) و یا عدم ترمیم زخم یا باز شدن بخیه‌ها در هنگام انجام مراقبت‌های لازم از بخیه زایمان طبیعی، حتما باید به پزشک مراجعه نمود.
حس باز بودن واژن بعد از زایمان
پارگی‌ها یا کشیدگی پرینه در جریان وضع حمل میتواند منجر به شل شدن دهانه ورودی واژن و ایجاد حس باز بودن واژن در فرد گردد. این قضیه آنقدر مهم است که بسیاری از مادران آن را عاملی برای نارضایتی در عملکرد جنسی خود بعد از زایمان عنوان می‌کنند.
برای برطرف شدن این مشکل اجرا موارد پایین به مادران توصیه می‌گردد:
- انجام تمرین‌های ورزشی تقویت عضلات لگن و کف لگن در پیشگیری و رفع بی‌اختیاری ادرار بسیار موثر است. ورزش کگل یک ورزش بسیار موثر در این رابطه است که به شکل‌های مختلفی قابل اجراست.
- یکی از انواع انجام ورزش کگل: در این ورزش عضلات لگنی که اجازه خروج ادرار را می‌دهند، به صورت منظم منقبض میگردند. برای انجام این ورزش حتما باید مثانه خالی باشد. انقباض این عضلات (تمرکز بر عضلات کف لگن نه عضلات داخل ران) باید با تمرکز و به آرامی برای مدت 3 ثانیه انجام شود و بعد به آرامی عضلات را شل کرد، سپس 3 ثانیه استراحت داشت و بعد مجددا انقباض را به تکرار کرد. سعی کنید این ورزش را حداقل برای 10 دقیقه در روز انجام دهید. بهتر است برای اولین بار از مامای خود بخواهید تا نحوه صحیح انجام این ورزش را به شما بیاموزد تا فشار اشتباهی به عضلات خود وارد نکنید.
- فیزیوتراپی برای تقویت بافت و عضلات ناحیه کف لگن
- لیزر کربن دی اکسید
- در مواردی که میزان شل شدگی بسیار شدید باشد ( بعد از چند زایمان سخت) و با اقداماتی بالا نتوان سبب رضایت مادر و بهبود شرایط ناحیه واژن شد، انجام جراحی ترمیمی لازم می‌گردد.
احساس خشکی در واژن بعد از زایمان
بعد از زایمان (چه طبیعی چه سزارین) در اثر تغییرات شدیدی که در هورمون‌های مادری اتفاق می‌افتند، این احتمال وجود دارد که مادر در واژن احساس خشکی (عدم وجود ترشحات معمول واژن) داشته باشد، به خصوص این قضیه در هنگام نزدیکی میتواند برای مادر اذیت کننده بوده و سبب سوزش، درد و ناراحتی و در نتیجه امتناع او از برقراری رابطه جنسی گردد.
در این صورت اجرای موارد زیر به مادر توصیه میشود:
- استفاده از لوبریکنت‌ها یا همان روانکننده‌ها، جهت کاهش خشکی و ناراحتی در واژن حین نزدیکی
- طولانی‌تر کردن مرحله پیشنوازی در رابطه جنسی
- مصرف کافی مایعات برای حفظ طراوت ناحیه تناسلی
- اما اگر همچنان با رعایت این موارد خشکی واژن پایدار بود باید به ماما یا پزشک خود جهت تجویز درمان‌های دارویی مراجعه نماید.
بی‌اختیاری ادرار بعد از زایمان
عوامل زیادی در مستعد کردن مادر برای ابتلا به بی‌اختیاری ادرار بعد از تولد نوزاد دخیل هستند، که یکی از مهم‌ترین این موارد وجود سابقه نشت ادرار و بی‌اختیاری در طول بارداری است. همچنین براساس مطالعه‌ای که در سال 2020 و با بررسی بیش از 12 هزار مادر بعد از زایمان انجام گرفت، عوامل زیر را به عنوان فاکتورهای خطر در ابتلا به بی‌اختیاری ادرار در دوران بعد از حاملگی معرفی کرد:
- زایمان سخت و با کمک ابزاری چون فورسپس
- اپیزیاتومی یا پارگی ورودی واژن بیش از 2 سانتی‌متر
- حالت بدن مادر در زمان خروج جنین
- بیحسی اپیدورال یا اسپاینال
- سن و وزن مادر
همچنین در مورد تغییرات واژن بعد از زایمان این نکته را باید خاطر نشان کرد که در مادرانی که تحت زایمان سزارین قرار می‌گیرند نیز شانس ابتلا به بی‌اختیاری ادراری وجود دارد. همچنین غالب موارد بی‌اختیاری ادرار بعد از سه ماه از انجام زایمان برطرف میشود و به کار بردن موارد زیر سبب پیشگیری و کاهش خطر ابتلا به بی‌اختیاری ادراری می‌گردد:
- انجام ورزش‌های تقویت‌کننده عضلات کف لگن مثل ورزش کگل، به خصوص اگر از دوران بارداری شروع گردد.
- حفظ تناسب اندام و وزن‌گیری مناسب در بارداری
- عدم مصرف سیگار
در انتها در مورد تغییرات واژن بعد از زایمان این نکته را خاطر نشان می‌کنیم که آگاهی و آمادگی جسمی و روحی مادر و همچنین همسر او برای داشتن یک زایمان طبیعی در حداقل رساندن بروز مشکلات این چنینی در دوران نفاس بسیار مهم بوده و مواجهه با این مسائل در زوج‌های آگاه و آماده، با فشار روحی کمتر و حمایت عاطفی بیشتر همسر همراه است. همچنین دانستن پاسخ سوال چگونه زایمان طبیعی بدون بخیه داشته باشیم نیز کمک‌کننده است.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.