هورمون های بارداری | تغییرات و تاثیرات آنها بر بدن مادر

در ابتدا تخمدان‌ها و بعد جفت، اصلی‌ترین تولیدکننده هورمون‌های بارداری هستند که در ایجاد و حفظ شرایط مورد نیاز برای یک بارداری موفق، ضروری هستند. بارداری باعث تغییرات مختلفی از جمله حساس شدن سینه‌ها، احساس تهوع، ویار و ... می شود. کلیت تغییرات هورمونی در طول بارداری در زنان مختلف یکسان است اما شدت تغییرات در آنها متفاوت است و در نتیجه علائم متفاوتی را نیز تجربه می‌کنند. در ادامه بیشتر در مورد هورمون های اصلی بارداری و نحوه تغییرات هورمونی در بارداری توضیح خواهیم داد.

با نصب اپلیکیشن گهواره، در جریان تغییرات هفته به هفته بارداری خود قرار می‌گیرید. این برنامه، اطلاعات تخصصی درباره رشد جنین، سلامت مادر و تغذیه ارائه می‌دهد و تمامی آزمایشات و معاینات بارداری را یادآوری می‌کند و هر روز یک پیام مشاوره‌ای متناسب با سن بارداری خود دریافت خواهید کرد.

معرفی هورمون‌های بارداری و احساسات در این دوران

اگرچه بارداری می‌تواند اوقات خوشی داشته باشد، اما شما به احتمال زیاد در این دوران، احساساتی و آسیب پذیرتر خواهید شد و تغییرات خلق و خوی در بارداری را تجربه خواهید کرد. اگر فکر می‌کنید احساس کمبود و اضطراب زیادی دارید، با پزشک،‌ ماما و یکی از نزدیکانتان صحبت کنید. صحبت کردن و درمیان گذاشتن احساسات، می‌تواند امکان افسردگی پس از زایمان را کاهش دهد.

هورمون‌ها عبارتند از:

هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی یا HCG

یکی از هورمون‌ها کلیدی که در دوران بارداری در خون مادر ترشح می‌شود، هورمون گنادوتروپین جفتی انسان یا هورمون HCG است. این هورمون در واقع از چیزی ترشح می‌شود که در نهایت جفت انسان را تشکیل می‌دهد. 

این هورمون مانع از تخمک گذاری ماهانه در تخمدان شده و کار اصلی آن، آماده سازی بدن مادر برای نگهداری و رشد جنین در داخل رحم و تامین نیازهای او در این زمان است. هورمون گنادوتروپین در خون و ادرار یافت می‌شود و همان چیزی است که نتیجه آزمایش بارداری شما را مثبت می‌کند.

پروژسترون

• پروژسترون تا حدود هفته دهم بارداری، توسط جسم زرد تولید می‌شود تا از جنین تا زمان تشکیل جفت، حمایت کند و یکی از هورمون های مؤثر در حفظ حالت سکون و تداوم بارداری است.
• هنگامی که حاملگی به ترم رسیده باشد، تقریباً تمام پروژسترون تولید شده توسط جفت، بر خلاف استروژن وارد آن می شود.
• پروژسترون همچنین در سرکوب پاسخ ایمونولوژیک مادر به آنتی ژن‌های جنین از اهمیت بسیاری برخوردار است.
• پروژسترون باعث افزایش جریان خون به رحم می‌شود.
• پروژسترون ممکن است دلیل سوزش سردل، استفراغ، رفلاکس، گاز و یبوست باشد.
• پروژسترون بعداً می‌تواند به رشد کودک شما کمک کند. همچنین در تولید شیر تا تولد کودک نقش دارد. از طرف دیگر باعث تقویت عضلات کف لگن شما می‌شود.
• سطح پروژسترون در دوران بارداری فوق‌العاده زیاد است. تغییرات پروژسترون باعث سستی یا شل شدن رباط‌ها و مفاصل در بدن می‌شود؛ علاوه براین، سطح بالای پروژسترون باعث افزایش اندازه ساختارهای داخلی مانند مجرای ادرارمی‌شود. مجرای ادرار‌، کلیه‌ها را به مثانه مادر متصل می‌کند.
• پروژسترون برای تبدیل رحم از اندازه یک گلابی کوچک (در حالت غیر باردار) به رحمی که می‌تواند یک نوزاد را در خود جای دهد، مهم است. یکی از دلایل افزایش رشد مو در دوران بارداری، مقادیر بالای پروژسترون است.

استروژن

• استروژن در اوایل بارداری برای حمایت از کودک شما تا زمان شکل گرفتن جفت تولید می‌شود.
• استروژن به پیشرفت اندام‌های کودک شما و عملکرد صحیح جفت کمک می‌کند. ممکن است باعث تهوع شود، رباط‌ها را نرم‌تر کند و فشار بیشتری به کمر و لگن شما وارد شود.
• استروژن به آماده سازی بدن برای شیردهی کمک می کند (در صورت تصمیم به انجام این کار). استروژن رحم شما را قادرمی‌سازد درهنگام زایمان، به اکسی‌توسین پاسخ دهد. 
• استروژن نقش مهمی در کمک به رشد و بلوغ جنین دارد. میزان استروژن در دوران بارداری به طور پیوسته افزایش می‌یابد و در سه ماهه سوم، به اوج خود می‌رسد. افزایش سریع سطح استروژن در سه ماهه اول، ممکن است باعث حالت تهوع شود.
• در سه ماهه دوم، استروژن نقش مهمی در رشد مجرای شیر دارد که باعث بزرگ شدن سینه‌ها می‌شود.

اکسی‌توسین

اکسی توسین، یکی از هورمون‌های مؤثر در زایمان است. در پاسخ به این سوال که «کدام هورمون نقشی در حفظ حالت سکون و تداوم بارداری ندارد؟» می‌توان به این هورمون و پرولاکتین اشاره کرد.

• اکسی‌توسین، درد هنگام زایمان را کاهش می‌دهد، باعث پیشرفت زایمان و باز شدن دهانه رحم می‌شود.
• اکسی‌توسین یک هورمون طبیعی است که در بدن وجود دارد. اکسی‌توسین توسط هیپوتالاموس تولید شده و توسط غده هیپوفیز در هنگام رابطه جنسی ترشح می‌شود؛ همچنین به هورمون عشق معروف است. این هورمون در هنگام رها شدن، میزان استرس و اضطراب را کاهش می‌دهد، باعث آرامش می‌شود و احساس سرخوشی برای شما به‌وجود می‌آورد.
• اکسی‌توسین نقش‌های مهمی برای مادری کردن بازی می‌کند.
• اکسی‌توسین با شروع زایمان، رحم را منقبض می‌کند، افزایش انقباضات رحم به روند زایمان کمک می‌کند.
• پس از زایمان، به رحم کمک می‌کند تا به اندازه قبلی خود بازگردد.
• هنگامی که کودک از پستان مادر شیر می‌خورد، اکسی‌توسین آزاد می‌شود. اکسی‌توسین به بدن سیگنال می‌دهد تا شیر را برای کودک خارج ‌کند.
• ممکن است برای تحریک یا بهبود انقباضات هنگام زایمان، اکسی‌توسین تزریق شود. همچنین برای کاهش خونریزی بعد از زایمان یا سقط جنین استفاده می‌شود.

پرولاکتین

• آزمایش پرولاکتین (PRL) مقدار این هورمون را در خون شما اندازه‌گیری می‌کند.
• هورمون پرولاکتین که یکی دیگرازهورمون‌های بارداری است، درغده هیپوفیز ساخته می‌شود.
• هنگامی که زنان باردار هستند یا به تازگی نوزادشان را به دنیا آورده‌اند، میزان پرولاکتین آن‌ها افزایش می‌یابد تا بتوانند شیر تولید کنند. پرولاکتین باعث کاهش میل‌ جنسی، بزرگ شدن پستان، حساسیت آن و تولید شیر مادر می‌شود. هورمون پرولاکتین به رشد ریه و مغز جنین و سیستم ایمنی مادر در تحمل جنین کمک می‌کند.

ریلاکسین

ریلاکسین یکی دیگر از هورمون‌های بارداری است که به هورمون آرامش معروف است. میزان ریلاکسین در سه ماهه اول بارداری، بسیار زیاد است و در کل بارداری وجود دارد. هورمون ریلاکسین نقش‌های مختلفی دارد، از جمله منع انقباض عضلات رحم، برای جلوگیری از زایمان زودرس.

هورمون ریلاکسین عروق خونی را شل می‌کند، جریان خون را به جفت و کلیه افزایش می‌دهد و به بدن مادر کمک می کند تا با افزایش تقاضای جنین در حال رشد، برای دریافت اکسیژن و مواد مغذی، مقابله کند. همچنین به بدن مادر کمک می کند تا برای تولد آماده شود. هورمون ریلاکسین، مفاصل را در لگن شل و نرم می‌کند و دهانه رحم را گسترده‌ترمی‌کند تا زایمان کودک آسان‌تر شود.

با اپلیکیشن گهواره، هفته به هفته بارداریت رو دنبال کن.

نصب اپلیکیشن گهواره

تاثیر تغییرات هورمونی در دوران بارداری

دمدمی مزاجی در دوران بارداری یکی از تغییراتی است که می‌توان گفت بیشتر مادران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. یک دقیقه سرحال و چند دقیقه بعد بی‌حال و بد اخلاق از معمولی‌ترین واکنش‌هایی است که ممکن است نسبت به تغییرات هورمونی نشان دهید. اما این بسیار مهم است که خود را برای داشتن احساسی مانند حساس و زودرنج بودن، دمدمی مزاج و مودی، گریه کردن و غیره آماده کنید.

به نقل از Mayo Clinic

تغییرات هورمونی در اوایل بارداری می‌تواند باعث احساس نفخ در شما شود، مشابه احساسی که ممکن است در ابتدای دوره قاعدگی تجربه کنید.

Hormonal changes during early pregnancy can cause you to feel bloated, similar to how you might feel at the start of a menstrual period.

این مسائل به دلیل ترکیب هورمون‌ها و ترشح آنها در این دوران برای شما اتفاق می‌افتد. بنابراین بسیار مهم است که شما و همسرتان بتوانید به خوبی این شرایط را برای یکدیگر آسان و قابل تحمل کنید.

علاوه بر موارد گفته شده، مادر تغییرات جسمی زیر را هم تجربه می‌کند:

افزایش وزن، احتباس مایعات و فعالیت بدنی

هرگونه فعالیت بدنی، باعث افزایش فشار کار روی بدن می‌شود. افزایش حجم مایعات باعث می‌شود گردش خون و مایعات، به‌ویژه در اندام تحتانی، کندتر شود. درنتیجه، زنان باردار مایعات را حفظ‌ کرده و تورم صورت و سایر اندام را تجربه می‌کنند. بسیاری از خانم‌ها، در سه ماهه‌دوم متوجه تورم جزئی، ورم پا و مچ پا در دوران بارداری می‌شوند که اغلب تا سه ماهه‌سوم ادامه می‌یابد. افزایش احتباس مایعات، مسئول مقدار قابل توجهی از افزایش وزنی است که زنان در دوران بارداری تجربه می‌کنند.

* مقاله عوارض بالا بودن هورمون پروژسترون در بارداری را مطالعه کنید.

 تغییرات بینایی

تغییرات بینایی شایع در دوران بارداری شامل تاری دید، خشکی چشم و ناراحتی در مورد لنزهای تماسی است. نوسانات هورمون‌های بارداری، می‌تواند بر بینایی تأثیر بگذارد. زنان باردار، اغلب افزایش فشار داخل چشم را تجربه می‌کنند. زنان مبتلا به پره‌اکلامپسی یا دیابت‌ بارداری ممکن‌ است در معرض خطر ابتلا به مشکلات نادر چشم، مانند جداشدگی شبکیه باشند.

تغییرات حس چشایی و بویایی

بیشتر خانم‌ها در دوران بارداری، تغییراتی در حس‌ چشایی و بویایی خود تجربه می‌کنند و معمولاً غذاهای شور و شیرین‌تری را نسبت به زنان غیرباردار ترجیح می‌دهند. کاهش توانایی حس چشایی، بیشتر در سه‌ماهه اول بارداری تجربه می‌شود. یکی از هورمون‌های مؤثر در حس چشایی، استروژن در بارداری است. برخی از خانم‌ها در دوران‌ بارداری، طعم فلزی در دهان را تجربه می‌کنند. این طعم فلزی می‌تواند حالت تهوع را تشدید کند و ممکن است عدم تعادل مواد مغذی را نشان‌دهد.

 زنان باردار تغییراتی را در حس بویایی هم تجربه می‌کنند. داده‌های سازگار و قابل اعتماد کمی وجود دارد که نشان می‌دهد زنان باردار بیش از دیگران متوجه بو و شدت آن می‌شوند. با این وجود، اکثر زنان باردار، از افزایش حساسیت خود به بوها خبر می‌دهند.

تغییرات سینه در بارداری

در این دوران است که با ترشح هورمون‌ها هاله اطراف نوک سینه شروع به تغییر رنگ و تیره شدن می‌کند. همچنین با افزایش سن بارداری، با رشد مجاری شیری، سینه‌ها بزرگ می‌شوند. در چنین شرایطی سینه‌ها بسیار حساس و دردناک شده و ممکن است به دلیل سریع رشد کردن آنها دچار ترک پوستی شوید.

تغییرات پوست، مو و ناخن

برخی از زنان ممکن است در بارداری دچار ریزش مو و برخی دیگر دچار افزایش رشد موهای زائد و موی سر شوند، که بعد از زایمان به تدریج این مشکلات رفع خواهد شد. از دیگر تغییراتی که در این دوران با هر خانم بارداری همراه است، ترک‌های پوستی بوده و تقریبا دائمی هستند. همچنین تیره شدن هاله سینه، ناحیه تناسلی، خط زیر ناف و بروز لک‌های تیره بر روی صورت از دیگر تغییرات شایع در بین مادران باردار است که البته بیشتر آنها بعد از زایمان برطرف خواهند شد. در این دوران ممکن است رشد ناخن شما افزایش پیدا کند و یا ممکن است بسیار نازک و شکننده شود.

تغییرات شکم در دوران بارداری

از بارزترین مشخصه‌های یک زن باردار، شکم برجسته او است. هرچند که با رشد جنین در داخل رحم، رحم و شکم شما به تدریج رشد می‌کند، اما با ورود به سه ماهه دوم بارداری و با خروج رحم از درون لگن، شما می‌توانید این افزایش سایز و رشد جنین را از روی شکمتان مشاهده کنید. باید بدانید اندازه شکم در دوران بارداری به خودی خود اهمیت ندارد. تا زمانی که در دوران بارداری دچار افزایش و یا کاهش وزن نشوید و جنین نیز رشد مطلوبی داشته باشد، جای نگرانی نیست. علاوه بر آن اندازه شکم شما نمی‌تواند سن بارداری شما را مشخص کند و شما چه شکم بزرگ داشته باشید و چه شکم کوچک، بدون بررسی تقویم بارداری نمی‎توانید دقیقا سن بارداری خود را مشخص کنید.

نمودار تغییرات هورمونی در دوران بارداری

تغییرات هورمونی در بارداری پسر و دختر

تشخیص جنسیت جنین یکی از هیجان انگیزترین بخش‌ها در دوران بارداری است. خیلی از والدین ممکن است بخواهند خیلی زودتر از جنسیت فرزند خود با خبر شوند. افسانه‌ها و شواهد زیادی درباره علائم بارداری پسر و دختر وجود دارد اما چیزی که بر اساس بررسی‌های انجمن بارداری است نشان می‌دهد، که غلظت هورمون HCG در سه هفته بعد از بارداری پسر و دختر متفاوت است. این هورمون در جنین دختر بیشتر از جنین پسر در بدن مادر ترشح می‌شود و همچنین میزان آن در دوران بارداری بالاتر است. همین باعث می‌شود تا مادرانی که جنین دختر دارند احساس حالت تهوع صبحگاهی بیشتری را تحمل کنند.

هماهنگی و عملکرد هورمون‌های بارداری هنگام زایمان

برای شروع زایمان باید دو چیز اتفاق بیفتد:

• ماهیچه‌های رحم و دیواره شکم باید منقبض شوند 
• دهانه رحم نیاز به نرم شدن دارد تا امکان عبور نوزاد از رحم به خارج فراهم شود.

هورمون اکسی‌توسین نقش اساسی در زایمان دارد. سطح اکسی‌توسین در شروع زایمان بالا می‌رود و باعث انقباضات منظم عضلات رحم و شکم می‌شود. دهانه رحم باید برای عبور نوزاد، تا حدود 10 سانتی‌متر باز شود. اکسی‌توسین به همراه سایر هورمون‌های بارداری، باز شدن دهانه رحم را تحریک می‌کنند که منجر به اتساع پی‌درپی رحم، در حین زایمان می‌شود. اکسی‌توسین با کمک مقادیر زیاد استروژن، باعث آزاد شدن گروهی از هورمون‌ها به نام پروستاگلاندین‌ها می‌شود که ممکن است در باز شدن دهانه رحم، نقش داشته باشند.

در حین زایمان، سطح ریلاکسین نیز به سرعت افزایش می‌یابد که باعث نرم شدن دهانه رحم و گسترش ناحیه تحتانی لگن مادر می‌شود و از این طریق، به خروج نوزاد کمک می‌کند. هرچه انقباضات زایمان شدیدتر می‌شوند، هورمون‌های کاهش درد طبیعی (بتا اندورفین) بیشتر آزاد می‌شوند. بتا اندورفین‌ها داروهایی مانند مورفین هستند که بر روی گیرنده‌های مغز اثر می‌گذارند. با نزدیک شدن به تولد نوزاد، بدن مادر مقادیر زیادی هورمون‌های آدرنالین و نورآدرنالین آزاد می‌کند. افزایش ناگهانی این هورمون‌ها  قبل از تولد، باعث افزایش انرژی مادر و چندین انقباض بسیار شدید می‌شود که به زایمان نوزاد کمک می‌کند.

هماهنگی و عملکرد هورمون‌های بارداری بعد از زایمان

وقتی نوزاد متولد شد، اکسی‌توسین باعث محدود کردن جریان خون به رحم، کاهش خطر خونریزی، کمک به جدا کردن جفت و انقباض رحم می‌شود. بعد از زایمان، سطح اکسی‌توسین و پرولاکتین خون بالاست و از پیوند بین مادر و نوزاد پشتیبانی می‌کنند. تماس پوستی و چشمی بین مادر و نوزاد، باعث تحریک ترشح اکسی توسین و پرولاکتین می‌شود؛ در نتیجه این پیوند بیشتر تشویق می‌شود. بسیاری از مادران، وضعیت پس از زایمان را حالتی از سرخوشی توصیف می‌کنند. این سرخوشی، به دلیل اثر اکسی‌توسین، پرولاکتین و بتا اندورفین‌‌ها است.

زنان در حدود ماه چهارم بارداری، قادر به شیردهی هستند اما مقادیر زیاد هورمون‌های بارداری از جمله پروژسترون و استروژن، از شیردهی  قبل از زایمان جلوگیری می‌کند. پس از خروج جفت، سطح پروژسترون و استروژن خون کاهش می‌یابد و به مادر این امکان را می‌دهد که اولین وعده غذایی را (آغوز) تولید کند. هنگامی که کودک سینه مادر را مکید، اکسی‌توسین و پرولاکتین از هیپوفیز رها و از طریق خون ‌مادر به سینه منتقل می‌شوند. پرولاکتین، تولید شیر را تحریک می‌کند و اکسی‌توسین باعث خروج شیر از سینه مادر می‌شود.

نکات مهم و جمع‌بندی

در دوران بارداری، هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون به شدت افزایش می‌یابند و باعث تغییرات جسمی و روحی می‌شوند. این تغییرات طبیعی هستند اما می‌توانند منجر به تغییرات خلق و خو، خستگی، اختلال خواب و اضطراب شوند.

وقتی علائم شدید شوند یا زندگی روزمره را مختل کنند، ممکن است نشانه افسردگی یا مشکل جدی‌تر باشند و نیاز به پیگیری پزشکی دارند. بعد از زایمان، بازگشت هورمون‌ها به حالت عادی معمولاً ۶ تا ۱۲ هفته طول می‌کشد، اما در بعضی افراد ممکن است طولانی‌تر باشد. در این میان حمایت خانواده، مراقبت روانی و تغذیه مناسب می‌تواند به تعادل هورمونی و کاهش اثرات منفی آن کمک شایانی بکند.

سوالات متداول در مورد تغییرات هورمونی در بارداری

آیا تغییرات هورمونی در بارداری می‌تواند باعث افسردگی یا اضطراب شود؟

بله، تغییرات هورمونی در بارداری می‌تواند باعث افزایش خطر افسردگی و اضطراب شود.

چه موقع تغییرات هورمونی نشانه مشکل جدی است؟

وقتی تغییرات هورمونی با غم مداوم، بی‌حوصلگی، اختلال خواب یا افکار منفی شدید همراه باشد و زندگی روزمره را مختل کند، نشانه مشکل جدی است و نیاز به مراجعه به متخصص و درمان دارد.

تغییرات هورمونی چقدر بعد از زایمان طول می‌کشد تا به حالت عادی برگردد؟

تغییرات هورمونی پس از زایمان معمولاً بین ۶ تا ۱۲ هفته طول می‌کشد تا به حالت عادی بازگردد، اما این زمان بسته به بدن ممکن است فرق کند. در برخی زنان ممکن است این تغییرات هورمونی تا چند ماه هم طول بکشد و حتی طولانی‌تر شود.