شب‌ادراری کودکان بیش‌فعال | علت و روشهای درمان
شب‌ادراری ناهنجاریِ رایجی در کودکانِ مبتلا به بیش‌فعالی، در سراسر جهان، است. احتمال بروز این مشکل در کودکان بیش‌فعال سه برابرِ کودکان دیگر است. شب‌ادراری از نظر روحی ممکن است کودک و والدینش را آزار دهد و بر عزت نفس او اثر بگذارد، ولی بر رشد و سلامتی کودک تأثیری ندارد و معمولاً ناشی از مشکلات جسمی نیست. بی‌اختیاری ادرار کردن کودک بیش‌فعال در خواب ممکن است علل مختلفی داشته باشد، ولی خوشبختانه این موضوع با بهره‌گیری از راهکارها و شناخت علت و مشورت با پزشک قابل درمان است.
با نصب اپلیکیشن گهواره شما می توانید به ابزارهای مراقبت از کودک، مانند ثبت رشد و تغذیه و خواب، زیر نظر متخصصان، همراه با پیام مشاور دسترسی پیدا کنید. همچنین کاربران می‌توانند با یکدیگر در ارتباط باشند و تبادل نظر کنند.
تعریف شب‌ادراری در کودکان بیش‌فعال
اختلال کمبود توجه یا بیش‌فعالی (ADHD) اختلالی رشدی است که معمولاً از دوران کودکی آغاز می‌شود و ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد. تحقیقات نشان داده است که 40 درصد از کودکان بیش‌فعال ممکن است شب‌ادراری داشته باشند. شب‌ادراری، که در انگلیسی به آن Bedwetting و در اصطلاح پزشکی به آن Nocturnal enuresis می‌گویند، ادرار کردن غیر ارادی کودک در خواب است. این موضوع هیچ ربطی به آموزش ضعیف توالت رفتن یا تنبلی کودک ندارد و معمولاً با رشد کودک قطع می‌شود.
پژوهشی، در سال 2018، نشان می‌دهد که چند عامل احتمال شب‌ادراری را در کودکان بیش‌فعال افزایش می‌دهد که عبارتند از:
- پسر بودن جنسیت کودک
- سطح تحصیلات پایین والدین
- ابتلا به سپسیس در نوزادی
- کمبود وزن در هنگام تولد
- سابقۀ خانوادگی شب‌ادراری
- تولد به‌صورت سزارین
* علت و روشهای مدیریت بیش فعالی کودکان
در بعضی موارد، شب‌ادراری ممکن است نشانه‌ای از بیماری جسمی (مانند عفونت ادراری، انسداد مجاری ادراری، دیابت، آپنۀ انسدادی خواب و مشکلات عصبی) باشد که با مشاهدۀ آنها باید فوراً به پزشک مراجعه کرد:
- تغییر کردن دفعات ادرار کردن در طی روز
- تغییر کردن رنگ ادرار
- تغییر کردن خلق و خو
- مدفوع نکردن در طی روز
- داشتن جریان ضعیف و باریک ادرار
- تکرر ادرار
- درد یا سوزش داشتن هنگام ادرار کردن
علت‌های شب‌ادراری در کودکان بیش‌فعال
چنانکه گفته شد، احتمال بروز شب‌ادراری در کودکان مبتلا به بیش‌فعالی سه برابر بیشتر است. پزشکان علت قطعی این موضوع را نمی‌دانند، ولی حدس می‌زنند به این علت است که شب‌ادراری و بیش‌فعالی هر دو مربوط به تأخیر در رشد سیستم عصبی مرکزی هستند که کنترل مثانه را هم در اختیار دارد. همچنین، کودکان بیش‌فعال سخت‌تر به نشانه‌های فیزیکی توجه و واکنش نشان می‌دهند. بنابراین ممکن است در خواب، متوجه نشوند که مثانه‌شان پر شده است. ژنتیک نیز در بروز اختلال شب‌ادراری و بیش‌فعالی، هر دو، موثر است.
به‌طورکلی، زمانی کودک می‌تواند ادرارش را در خواب کنترل کند که:
- در طی خواب شب، بدن کودک بتواند به مقدار کافی از نوعی مادۀ شیمیایی تولید کند که به نگه داشتن ادرار کمک می‌کند.
- با رشد کودک ظرفیت مثانه بزرگتر شود و حجم کافی برای نگه داشتن ادرار شبانه را داشته باشد.
- کودک تشخیص دهد که مثانه‌اش پر شده است. از خواب بیدار شود و به دستشویی برود.
هر کدام از این سه عملکرد بدن کامل نباشد، شب‌ادراری اتفاق می‌افتد. در کودکان بیش‌فعال این عملکردها دیرتر یا کندتر رشد می‌کند، برای همین بیشتر دچار شب‌ادراری می‌شوند. البته، در نهایت، رشد کودکان بیش‌فعال که کامل شود، به دیگر کودکان می‌رسند و شب‌ادراری متوقف می‌شود.
اضطراب به‌خودی‌خود سبب شب‌ادراری نمی‌شود، ولی ممکن است این اختلال را تشدید کند. از طرف دیگر معمولاً کودکان مبتلا به بیش‌فعالی درگیر اضطراب هم هستند و ممکن است درگیر رفتارهایی مانند ناخن جویدن هم باشند. کودکان مضطرب معمولاً بیش از دیگر کودکان نیاز دارند، در مکان‌های عمومی (مثل مدرسه و باشگاه)، به دستشویی بروند. همچنین ممکن است به سبب نداشتن تمرکز فراموش کنند که پیش از خواب به دستشویی بروند و مثانه‌شان را خالی کنند. از طرف دیگر، بعضی وقایع ممکن است اضطراب کودک را افزایش دهد و درنتیجه شب‌ادراری را تشدید کند، مانند عوض کردن خانه یا مدرسه، طلاق والدین، بیماری یکی از والدین و... .
درمان شب‌ادراری در کودکان بیش‌فعال
خبر خوب اینکه شب‌ادراری معمولاً خودبه‌خود، با رشد کودک، از بین می‌رود، ولی ممکن است در بچه‌ها احساس شرم یا گناه به وجود آورد یا بر عزت نفسشان تأثیر بگذارد. همچنین ممکن است سبب اختلال خوابشان شود یا مانع از رفتنشان به سفر و اردو شود. بسیار مهم است که والدین کودک در مدتی که او درگیر شب‌ادراری است آرامش خود را حفظ کنند. بر نقاط قوت کودک تمرکز کنند و موفقیت‌هایش را جشن بگیرند. لازم است والدین به کودک اطمینان دهند که شب‌ادراری تقصیر او نیست. همچنین خوب است که از مشورت با روانشناس یا مشاور بهره ببرند تا بتوانند استرس‌ها و چالش‌های عاطفی کودک بیش‌فعال را مدیریت و درمان کنند.
در مواردی ممکن است شب‌ادراری ناشی از مشکلی پزشکی باشد، مخصوصاً اگر کودک در طول روز دچار سانحه یا حادثهای شده باشد. پزشک بدن کودک را معاینه می‌کند، تاریخچۀ سلامتی او را بررسی می‌کند و با آزمایش‌هایی (مانند آزمایش خون و ادرار) و تصویربرداری کلیه و مثانه تشخیص می‌دهد که آیا کودک آسیب جسمی دیده است یا درگیر بیماری جسمی هست یا نه. بنابراین والدین باید در صورت بروز شب‌ادراری در کودک بیش‌فعالشان حتماً با پزشک متخصص اورولوژی مشورت کنند.
درمان دارویی برای شب‌ادراری در کودکان بیش‌فعال
پژوهشی، در سال 2022، نشان می‌دهد که برخی داروهای درمان بیش‌فعالی ممکن است بر کنترل شب‌ادراری هم اثر مفید داشته باشد، مانند:
- محرک‌هایی مثل متیل فنیدیت (methylphenidate)
- آگونیست‌های آلفاـ2 مثل کلونیدین (clonidine)
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین ـ نوراپی نفرین (SNRIs)
- داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای (TCAs)
در کودکان بیش‌فعال به کار گرفتن نوروفیدبک (هدف قرار دادن فعالیت‌های مغزی) ممکن است نتایج خوبی داشته باشد. برای این کار پزشکان از نوروفیدبک هدایت‌شده با الکتروانسفالوگرافی (QEEG) بهره می‌برند.
* داروهای بیش فعالی کودکان کدام است؟
داروهای دیگری هم هستند که به کنترل شب‌ادراری کودکان کمک می‌کنند (مانند دسموپرسین، اکسی‌بوتینین، ایمی‌پرامین، سولیفناسین و کلرید تروسپیون)، ولی ازآنجاکه کودکان بیش‌فعال معمولاً داروهای دیگری هم مصرف می‌کنند، ممکن است خوردن دارو، بدون مشورت پزشک، سبب تداخل دارویی در بدن کودک بیش‌فعال شود. بنابراین برای مصرف هر نوع دارویی حتماً باید با پزشک متخصص مشورت کرد.
درمان خانگی شب‌ادراری در کودکان بیش‌فعال
با تغییر برخی رفتارها یا به کار گرفتن بعضی راهکارها می‌شود، در خانه، به کنترل شب‌ادراری کودک بیش‌فعال کمک کرد:
- چراغ‌های کوچک شبانه در مسیر رختخواب تا توالت تا کودک روشن کنید تا بتواند راحت در طی شب به توالت برود.
- کودک را تشویق کنید در طی روز مایعات کافی بنوشد، ولی از دو ساعت پیش از خواب نوشیدن مایعات را قطع کنید.
- نوشیدنی‌های کافئین‌دار و گازدار و همچنین نوشیدنی‌های حاوی رنگ مصنوعی را از برنامۀ غذایی کودک حذف کنید. زیرا این نوشیدنی‌ها مثانه را تحریک می‌کنند.
- در طی روز 5 یا 6 بار کودک را به توالت ببرید. همچنین پیش از خواب دو بار او را به توالت بفرستید، حتی اگر کودک بگوید که نیازی ندارد.
- اگر کودک حداقل یک بار در روز اجابت مزاج نمی‌کند، احتمالاً به یبوست مبتلا است. برای تغییر رژیم غذایی او، مانند اضافه کردن مواد حاوی فیبر به غذاها، و درمان یبوست با پزشک مشورت کنید.
- از زنگ هشدار شب‌ادراری استفاده کنید. این زنگ سنسوری دارد که رطوبت را تشخیص می‌دهد. بنابراین به کودک کمک می‌کند زمانی که نیاز به دستشویی دارد از خواب بیدار شود.
- هنگام خواب کودک به او شلوار پددار بپوشانید و بر روی تشک محافظ بکشید.
- پس از شب‌ادراری، کودک را بشویید و بدن او را کِرِم بمالید و چرب کنید تا دچار زخم و سوختگی نشود.
- تقویمی برای ثبت تغییرات و پیشرفت‌ها داشته باشید تا معلوم شود هر درمان و راهکاری موجب چه تغییراتی شده است.
- کودک را یک بار در شب برای رفتن به توالت بیدار کنید، ولی این کار را چند بار تکرار نکنید، زیرا سبب مختل شدن الگوی خواب کودک می‌شود.
درمان گیاهی و سنتی شب‌ادراری در کودکان بیش‌فعال
برخی پزشکان طب سنتی خوردن گیاهانی (مانند دارچین، زنجبیل و کشمش) و نوشیدن جوشاندۀ گل ختمی یا سنبل‌الطیب را برای درمان شب‌ادراری کودکان توصیه می‌کنند. باید توجه داشت که پژوهش‌های آماری دقیق و آزمایشگاهی دربارۀ تأثیر این خوراکی‌ها بر شب‌ادراری انجام نشده است. بنابراین دربارۀ اثربخشی آن نمی‌توان نظر قطعی داد. خوردن این مواد، به‌اندازۀ طبیعی و به دور از افراط، اگر کودک به آن حساسیت نداشته باشد، بدون اشکال است، ولی دربارۀ کودک بیش‌فعال حتماً باید با پزشک متخصص بیش‌فعالی مشورت کرد.
منابع:
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.