شب ادراری در کودکان چیست؟علت و راه‌های درمان آن
شب‌ادراری یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های اورولوژیک در کودکانِ بزرگتر از 5 سال، در سراسر جهان است. درست است که شب‌ادراری کودک و والدینش را آزار می‌دهد، ولی بر رشد و سلامتی‌اش تأثیر ندارد و معمولاً ناشی از مشکلات جسمی نیست. بی‌اختیاری ادرار کردن کودک در خواب علل مختلفی دارد، ولی خوشبختانه این موضوع با بهره‌گیری از راهکارها و شناخت علت و مشورت با پزشک قابل درمان است.
در اپلیکیشن گهواره ابزارهای مراقبت از کودک، مانند ثبت رشد و تغذیه و خواب، زیر نظر متخصصان، همراه با پیام مشاور در اختیار کاربران قرار دارد. همچنین کاربران می‌توانند با یکدیگر در ارتباط باشند و تبادل نظر کنند. اپلیکیشن را از اینجا نصب کنید.
تعریف شب‌ادراری در کودکان
شب‌ادراری کودکان، که در انگلیسی به آن Bedwetting و در اصطلاح پزشکی به آن Nocturnal enuresis می‌گویند، ترشح غیر ارادی ادرار کودکان در خواب شبانه است که حتی پس از یادگیری توالت رفتن رایج است. شب‌ادراری نتیجۀ آموزش ضعیف توالت رفتن یا تنبلی کودک نیست و علل متعددی ممکن است داشته باشد. خیس کردن رختخوابِ اکثر کودکان با بیشتر شدن سنشان کم‌کم و به‌خودی‌خود رفع می‌شود. این امر اگر برای کودکان بزرگتر از 7 سال، حداقل 2 بار در هفته و به‌مدت 3 ماه متوالی، اتفاق بیافتد نگران‌کننده می‌شود. شب‌ادراری قابل درمان است، اما ممکن است به کودک و خانواده استرس زیادی تحمیل کند یا سبب شرم و خجالت کودک شود. کودک حتی ممکن است از فعالیت‌هایی دور از خانه، مانند ماندن جایی غیر از خانۀ خودشان، اجتناب کند، زیرا می‌ترسد رختخوابش را خیس کند.
شب‌ادراری دو نوع اصلی دارد:
- شب‌ادراری اولیه: زمانی است که کودک در طی 6 ماه، دائما یا اغلب شب‌ها، رختخوابش را خیس کند.
- شب‌ادراری ثانویه: زمانی است کودک پس از خیس نکردن رختخوابش در طی 6 ماه یا بیشتر، دوباره، شب‌ادراری داشته باشد. شب‌ادراری ثانویه معمولاً نتیجۀ بیماری جسمی یا ناراحتیِ روحی است.
شب‌ادراری ممکن است نشانه‌ای از بیماری زمینه‌ای باشد. بعضی از نشانه‌ها، که همراه شب‌ادراری، بیانگر احتمال وجود مشکلی پزشکی هستند، عبارتند از:
- درد یا سوزش داشتن هنگام ادرار کردن
- تغییر کردن دفعات ادرار کردن در طی روز
- تغییر کردن رنگ ادرار
- تغییر کردن خلق و خو
- مدفوع نکردن در طی روز
- داشتن جریان ضعیف و باریک ادرار
- تکرر ادرار
شب‌ادراری، در کنار نشانه‌های دیگر، ممکن است نشانه‌ای از یکی از این بیماری‌ها باشد:
- عفونت ادراری نوزادان
- یبوست
- اسپینا بیفیدا (Spina bifida) یا مشکلات عصبی
- دیابت در کودکان
- انسداد مجاری ادراری یا تنگی مجاری ادرار.
- آپنۀ انسدادی خواب
- بیش‌فعالی کودکان (ADHD)
علت‌های شب‌ادراری در کودکان
شایع‌ترین علت شب‌ادراریِ کودکان نداشتن کنترل بر مثانه است. کودکان معمولاً از 2 تا 4 سالگی یاد می‌گیرند که مثانۀ خود را کنترل کنند و از 4 تا 6 سالگی، یعنی زمان شناختن بدنشان و سازگار شدن با آن، رختخواب خود را خیس می‌کنند. اکثر کودکان تا 7 سالگی کنترل مثانۀ خود را به‌دست می‌آورند. البته بعد از 7 سالگی و در سال‌های نوجوانی هم ممکن است شب‌ادراری رخ دهد. علل دیگر شب‌ادراریِ کودکان عبارت است از:
- استرس و تروماهای روانی: استرس ناشی از حوادث آسیب‌زا یا به وجود آمدن اختلال در روند زندگی کودک ممکن است سبب شب‌ادراری شود، مانند عوض کردن خانه یا مدرسه، مرگ یکی از عزیزان، سوءاستفادۀ جنسی.
- ژنتیک: احتمال بروز شب‌ادراری کودکانی که یکی از والدینشان به شب‌ادراری مبتلا بوده است بیش از دیگر کودکان است. باید به یاد داشته باشیم که شب‌ادراری مختص به کودک نیست و شب‌ادراری در زنان هم، مانند مردان، رایج است.
- بیدار نشدن از خواب: گاهی اوقات کودکان نمی‌توانند به‌موقع بیدار شوند تا به توالت بروند. وقتی مثانه پر می‌شود سیگنالی به مغز می‌فرستد. گاهی بیماری‌ای زمینه‌ای یا کامل نشدن رشد در کودکان سبب می‌شود این سیگنال‌ها قطع شود و کودک بیدار نشود.
تشخیص شب‌ادراری در کودکان
چنانکه گفته شد، شب‌ادراری در بسیاری از کودکان طبیعی است و با بیشتر شدن سنشان به‌خودی‌خود از بین می‌رود، ولی گاهی هم ممکن است نشانه‌ای از بیماریِ دیگری باشد. بنابراین بهتر است به پژشک مراجعه کرد و نشانه‌ها را جدی گرفت. پزشک با معاینۀ بدن کودک و و گرفتن تاریخچۀ سلامتی کودک، در کنار آزمایش‌هایی (مانند آزمایش ادرار یا خون) و نیز تصویربرداری از کلیه و مثانه می‌تواند تشخیص دهد که کودک درگیر بیماری دیگری هست یا نه.
اگر شب‌ادراری ناشی از آسیب‌های روحی یا اضطراب باشد، بهتر است با روانشناس کودک مشورت شود. باید به این نکته هم توجه داشت که گرچه شب‌ادراریِ کودکان طبیعی و رایج است، ادرار کردن در لباس خود در طی روز اصلاً عادی نیست و بهتر است فوراً با پزشک درمیان گذاشته شود.
درمان شب‌ادرارای در کودکان
درمان شب‌ادراریِ کودکان بستگی به علت به وجود آمدنش دارد. با این حال مواردی که در پی خواهد آمد ازجمله درمان‌های رایج این اختلال است:
- تغییرات رفتاری در طی خواب، مثلاً رفتن به دستشویی قبل از خواب یا ننوشیدن مایعات حداقل دو ساعت قبل از خواب.
- درمان بیماری‌هایی که ممکن است کودک به آنها مبتلا باشد و سبب بروز شب‌ادراری شود.
- مصرف داروهایی که شب‌ادراری را کاهش می‌دهد.
- مشورت با روانشناس یا مشاور برای مدیریت استرس و چالش‌های عاطفی
درمان فوری و دارویی برای شب‌ادراری در کودکان
چنانکه گفته شد با بیشتر شدن سن، شب‌اداریِ کودکان کم می‌شود، ولی اگر لازم باشد که شب‌ادراری فوراً قطع شود بهتر از دارودرمانی استفاده شود:
- دسموپرسین (Desmopressin): هورمون مصنوعی وازوپرسین است که سبب می‌شود کلیه‌ها ادرار کمتری تولید کنند. این دارو ممکن است مقدار سدیم را در بدن کودک کاهش دهد. بنابراین باید مقدار مایعاتی که کودک بعد از شام می‌نوشد محدود شود.
- اکسی‌بوتینین (Oxybutynin) یا تولترودین (Tolterodine): این دارو سبب کاهش انقباضات مثانه می‌شود و درنتیجه مثانه فعالیت کمتری می‌کند. این دارو ممکن است برای کودکانی که بیش از یک بار در شب رختخواب خود را خیس می‌کنند یا در طی رو هم اختیار ادرار خود را ندارند مفید باشد.
- ایمی‌پرامین (Imipramine): این قرص فرستادن سیگنال‌های مغزی را، به نقاط مختلف بدن، ازجمله مثانه، 40 درصد افزایش می‌دهد و درنتیجه مانع شب‌ادراری می‌شود. باید با پزشک متخصص برای مصرف این دارو مشورت کرد تا با دیگر داروهایی که کودک مصرف می‌کند تداخل نداشته باشد.
- سولیفناسین (Solifenacin): قرصی است که تکانه‌های عصبی را کنترل می‌کند تا از فعالیت بیش‌ازحد مثانه جلوگیری کند. این دارو عوارض کمتری نسبت به داروهای آنتی کولینرژیک سنتی دارد.
- کلرید تروسپیوم (Trospium chloride): این دارو گیرنده‌های سلولی عضلانی مثانه را مسدود می‌کند و درنتیجه مانع فعالیت بیش‌ازحد مثانه می‌شود.
درمان خانگی شب‌ادراری در کودکان
در اینجا به بعضی رفتارها یا تغییراتی در سبک زندگی اشاره خواهیم کرد که به درمان و توقف شب‌ادراریِ کودک کمک می‌کند:
- محدود کردن مایعات از عصر به بعد و مانع شدن از نوشیدن و خوردن مواد کافئین‌دار، مخصوصاً در عصر. اگر کودک عصر هنگام فعالیت بدنی یا تمرین ورزشی دارد نوشیدن مایعات را محدود نکنید.
- اصرار به ادرار کردن مضاعف: ادرار کردن مضاعف یعنی کودک علاوه‌بر شروع روتینِ قبل از خواب یک بار هم بعداز پایان روتین و پیش از رفتن به رختخواب ادرار کند.
- روشن کردن چراغ‌های کوچک شبانه در مسیر رختخواب تا توالت تا کودک بتواند راحت در طی شب به توالت برود.
- یادآوری کردن به کودک برای ادرار کردن در طی روز هر 2 یا 3 ساعت تا از نیاز فوری به توالت رفتن جلوگیری شود.
- شستن و کرم زدن ناحیۀ تناسلی کودک هر روز صبح تا مانع سوختن و حساسیت پوستی ناشی از خوابیدن با لباس زیر خیس شود.
درمان گیاهی و سنتی شب‌ادراری در کودکان
برخی پزشکان سنتی خوردن گیاهانی مانند دارچین یا زنجبیل و کشمش و جوشاندۀ گل ختمی یا سنبل الطیب را توصیه می‌کنند. خوردن این مواد، به اندازۀ طبیعی و بدون افراط، ضرر ندارد، اما چون پژوهش‌های آماری دقیقی دربارۀ تأثیر این گیاهان بر کنترل شب‌ادراری انجام نشده است، نمی‌شود دربارۀ اثربخشی آن نظر قطعی داد. ضمن اینکه چون ممکن است شب‌ادراری نشانۀ بیماریِ مهم دیگری باشد، باید حتماً به پزشک مراجعه کرد و درمان را زیر نظر پزشک متخصص ادامه داد.
برای شب‌ادراری کودکان چه چیز خوب و مفید است؟
همان‌طور که پیشتر گفته شد، اولین قدم برای کنترل شب‌اداری در کودکان مراجعه به پزشک است. در کنار توصیه‌های پزشک، می‌شود با قدم‌هایی این مسیر را برای کودک آسان کرد، ازجمله:
- کم کردن خوردن تنقلات نمکی و نوشیدنی‌های شیرین
- بیدار کردن کودک یک بار در شب برای رفتن به توالت. (بیش از یک بار بیدار کردن کودک سبب مختل شدن الگوی خوابش می‌شود.)
- پوشاندن زیرشلواری پددار به کودک در شب‌هایی که در اردو یا مهمانی بیرون از رختخواب خودش می‌خوابد.
منابع:
https://my.clevelandclinic.org/
https://www.healthychildren.org/
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.