کم خونی در بارداری - علت، علائم، درمان و تاثیر بر جنین

دوران بارداری با سختی‌ها و مشکلات خاص خود همراه است. بسیاری از این مشکلات موقتی و خاص دوران بارداری هستند و به دلیل رشد و نمو جنین در بدن و تغییر نیازها اتفاق می‌افتند. یکی از مشکلات شایع این دوران کم خونی در بارداری است. اما سوال اصلی این است که علت وقوع این اتفاق چیست و آیا ممکن است برای جنین یا مادر خطرناک باشد یا خیر. در این مقاله قصد داریم به علت، روش‌های جلوگیری و رفع سریع کم خونی در بارداری بپردازیم پس در ادامه همراه ما باشید.

در اپلیکیشن گهواره ابزارهای مراقبت بارداری و زایمان زیر نظر متخصصین، همراه با پیام مشاور در اختیار کاربران قرار می‌گیرد. اپلیکیشن را از اینجا نصب کنید.

تعریف کم خونی در بارداری

قبل از آنکه بخواهیم در مورد تاثیر کم خونی در بارداری صحبت کنیم ابتدا باید توضیح دهیم که منظور ما از کم خونی در دوران بارداری چیست؟ کم خونی در زمان بارداری یک مشکل بهداشت عمومی به ویژه در کشورهای در حال توسعه است و با پیامدهای نامطلوب در بارداری است و سازمان جهانی بهداشت (WHO) کم خونی در بارداری را با غلظت هموگلوبین (Hb) کمتر از 11 گرم در دسی لیتر تعریف کرده است.

* میزان نرمال هموگلوبین در بارداری چقدر است؟ + رژیم غذایی مناسب کم خونی 

کم خونی مشکلی است که در آن گلبول‌های قرمز سالم یا هموگلوبین کافی برای حمل اکسیژن به بافت‌های بدن وجود نداشته باشد. هموگلوبین پروتئینی است که در گلبول‌های قرمز یافت می‌شود و اکسیژن را از ریه‌ها به سایر اندام‌های بدن می‌رساند. ابتلا به کم خونی می‌تواند باعث خستگی، ضعف و تنگی نفس شود.

انواع کم خونی در بارداری

کم خونی در بارداری می‌تواند با شدت‌های مختلف رخ دهد. به طور کلی کم خونی بارداری را به سه دسته کم خونی مینور در بارداری، کم خونی متوسط و کم خونی تلاسمی در بارداری (شدید) تقسیم می‌کنند. کم خونی خفیف برابر با سطح هموگلوبین 9 تا 10.9 گرم در دسی لیتر، کم خونی متوسط برابر با سطح هموگلوبین 7 تا 8.9). گرم در دسی لیتر و کم خونی شدید برابر با هموگلوبین کمتر از 7 گرم در دسی لیتر است.

تفاوت کم خونی خفیف و شدید در بارداری چیست؟ هنگامی که بدن شما به آهن بیشتری از آنچه در دسترس است نیاز دارد، ممکن است دچار کم خونی شوید. کم خونی خفیف در دوران بارداری به دلیل افزایش حجم خون طبیعی است. با این حال، کم خونی شدیدتر می‌تواند کودک شما را در معرض خطر بیشتری برای کم خونی در مراحل بعدی نوزادی قرار دهد که در ادامه اشاره خواهیم کرد.

کم خونی خفیف در دوران بارداری به ندرت مشکل‌ساز است اما کم خونی زیاد در بارداری می‌تواند زندگی مادر و کودک را به خطر بیاندازد.

علت کم خونی در بارداری

شایع‌ترین کم خونی‌ها در دوران بارداری، کم خونی فقر آهن (تقریباً 75٪) و کم خونی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود فولات است که در زنانی که رژیم غذایی نامناسب دارند و مکمل‌های آهن و فولات دریافت نمی‌کنند دیده می‌شود.

بدن شما از آهن برای ساخت هموگلوبین استفاده می‌کند. هموگلوبین پروتئینی در گلبول‌های قرمز است که اکسیژن را به بافت‌های شما می‌رساند. در دوران بارداری، حجم خون در بدن شما افزایش می‌یابد و همچنین میزان آهن مورد نیاز شما افزایش می‌یابد. بدن شما از آهن برای تولید خون بیشتر برای تامین اکسیژن به کودکتان استفاده می‌کند. اگر در دوران بارداری ذخایر آهن کافی نداشته باشید یا آهن کافی دریافت نکنید، ممکن است دچار کم خونی فقر آهن شوید.

* مصرف قرص آهن در بارداری از چه ماهی آغاز می شود؟

کمبود آهن در بارداری شایع‌ترین علت کم خونی است. با این حال کم خونی ناشی از کمبود فولات نیز ممکن است. فولات ویتامینی است که به طور طبیعی در برخی غذاها مانند سبزیجات برگ سبز یافت می‌شود. نوعی ویتامین B است که بدن برای تولید سلول‌های جدید از جمله گلبول‌های قرمز سالم به آن نیاز دارد. در دوران بارداری، زنان هم برای جلوگیری از کم خونی و هم رشد سیستم عصبی جنین به فولات بیشتری نیاز دارند. کمبود این ماده می‌تواند عوارض جبران ناپذیر به بار آورد.

علائم کم خونی در بارداری

کم خونی در بارداری چه علائمی دارد؟ نشانه‌های کمبود آهن در بارداری عبارتند از:

• خستگی
• ضعف
• سرگیجه یا سبکی سر
• سردرد
• پوست رنگ پریده یا مایل به زرد
• تنگی نفس
• هوس خوردن یا جویدن یخ و خاک (پیکا)

علائم کم خونی شدید ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ضربان قلب تند
• فشار خون پایین
• مشکل در تمرکز

همانطور که از لیست بالا متوجه شده‌اید علائم کم خونی در بارداری مشابه با علائم رایج و عمومی این دوران است. از این رو تشخیص اینکه آیا این علائم فقط نشانه‌های رایج بارداری‌اند یا نشانه‌های کم خونی به صورت کیفی ممکن نیست. تشخیص کم خونی در بارداری باید به شکل دقیق و علمی بررسی شود. کم خونی در آزمایش بارداری که در همان ابتدا گرفته می‌شود مشخص خواهد شد. اگر در مورد سطح خستگی یا هر علامت دیگری نگران هستید، با پزشک خود صحبت کنید.

تشخیص کم خونی در بارداری

اصلی‌ترین راه تشخیص کم خونی در بارداری به کمک آزمایش خون است که در آن دو مولفه هموگلوبین و هماتوکریت خون شمرده می‌شوند. کم بودن تعداد این موارد نسبت به سطح استاندارد نشان دهنده کم خونی است. زمان انجام آزمایش کم خونی در اوایل بارداری و در واقع در اولین معاینه آزمایشگاهی است. آزمایش خونی که در همان ابتدا برای مادر نوشته می‌شود شامل موارد مختلفی است که در آن مادر از نظر داشتن یا نداشتن کم خونی نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. در صورت نیاز آزمایش کم خونی در ماه هفتم بارداری تکرار می‌شود. تفسیر آزمایش کم خونی در بارداری باید توسط پزشک انجام شود و بهتر است از تفسیر خودسرانه خودداری کنید.

گروه خطر کم خونی در بارداری 

احتمال بروز و خطرات کم خونی در بارداری برای گروه‌های زیر بیشتر است:

• زنانی که بارداری‌های نزدیک به هم داشته‌اند
• کم خونی در بارداری دوقلویی
• افرادی که تهوع بارداری زیادی دارند
• افرادی که در رژیم غذایی خود از غذاهای آهن‌دار و خون ساز استفاده نمی‌کنند
• افرادی که قبل از بارداری قاعدگی‌های سنگینی داشتند
• افرادی که  قبل از بارداری کم خونی داشتند
• افرادی که رژیم گیاهخواری سفت و سختی دارند

کم خونی در بارداری دوم به بعد

آیا کم خونی با هر بارداری بدتر می‌شود؟ بله خطر کم خونی با افزایش تعداد بارداری‌ها از 3 تا پنجمین بارداری افزایش می‌یابد، اما حتی در زنانی که کمتر از سه بار بارداری داشته‌اند نیز این روند افزایشی را تجربه می‌کنند. بارداری سریع و پشت سر هم امکان کم خونی را افزایش می‌دهد.

ارتباط کم خونی در بارداری و جنسیت جنین

در حالی که بعضی از افراد معتقدند کم خونی در بارداری پسر بیشتر از دختر است اما این موضوع صحت علمی ندارد. همونطور که در بالا گفتیم شدت کم خونی در بارداری تحت‌تاثیر تغذیه مادر و نوع بارداری یعنی تک قلو و دوقلویی و یا مشکلات فیزیکی قبل از بارداری است و ارتباط با جنسیت جنین ندارد.

عوارض کم خونی در بارداری 

کم خونی در بارداری چه عوارضی دارد؟ عوارض کمبود آهن در بارداری و به طور کلی کم خونی  را می‌توان از نظر اثراتی که روی مادر و جنین می‌گذارد به صورت جداگانه مورد بررسی قرار داد.

عوارض کم خونی در بارداری بر روی جنین

اثرات کم خونی در بارداری در وهله اول برای جنین خطرناک است. کم خونی در بارداری چه تاثیری بر جنین دارد؟ کم خونی مادر در بارداری می‌تواند در روند رشد جنین اختلال ایجاد کند. در کم خونی در اوایل بارداری نوزاد ممکن است به وزن مناسبی رشد نکند، ممکن است زود به دنیا بیاید (زایمان زودرس)، یا وزن کم هنگام تولد داشته باشد. کم خونی می‌تواند رشد جنین را به ویژه در سه ماهه اول تحت تاثیر قرار دهد. اگر کم خونی درمان نشود، کودک در معرض خطر ابتلا به کم خونی بعد از تولد قرار می‌گیرد که می‌تواند منجر به مشکلات رشدی شود.

چگونه کم خونی روی جنین اثر می‌گذارد؟ به طور کلی هم در زنان کم خون و هم در زنان با سطح هموگلوبین بالا، اکسیژن کمتری برای جفت وجود دارد. این هیپوکسمی جفتی ممکن است منجر به اختلال در اکسیژن‌رسانی به جنین شود، بنابراین خطر مشکلات جنینی بالا را افزایش می‌دهد.

عوارض کم خونی در بارداری برای مادر

همانطور که کم خونی در بارداری برای جنین ضرر دارد برای مادر نیز مشکل ساز است. در طول بارداری، کم خونی ناشی از فقر آهن می‌تواند سلامت مادر را به خطر بیاندازد. مادران مبتلا اغلب مشکلات تنفسی، غش، خستگی، تپش قلب و مشکلات خواب را تجربه می‌کنند. همچنین کمبود آهن و IDA نیز با عوارض مادری از جمله زایمان زودرس، افزایش نرخ زایمان سزارین، خونریزی پس از زایمان و مرگ مادر همراه است.

جلوگیری از کم خونی در بارداری

در بالا گفتیم کم خونی در بارداری چه خطراتی دارد. قبل از توضیح روش درمان کم خونی در بارداری بهتر از ابتدا در مورد روش‌های پیشگیری از کم خونی در بارداری توضیح دهیم. داشتن تغذیه خوب می‌تواند از خطر کمبود آهن در بارداری جلوگیری کند. منابع غذایی مانند گوشت قرمز بدون چربی، مرغ و ماهی از خوراکی‌های مفید برای کم خونی در بارداری هستند. گزینه‌های دیگر عبارتند از غلات صبحانه غنی شده با آهن، سبزیجات با برگ سبز تیره، لوبیا و نخود. اما توجه داشته باشید که آهن حاصل از محصولات حیوانی مانند گوشت راحتتر جذب می‌شود.

کدام ویتامین از کم خونی جلوگیری می‌کند؟ با داشتن یک رژیم غذایی متعادل می‌توانید از کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 جلوگیری کنید. در صورتی که قبل از بارداری تحت عمل جراحی قرار گرفته باشید که باعث کمبود ویتامین B12  و خونریزی شده باشد، تزریق ویتامین B12 می‌تواند از کم خونی جلوگیری کند. همچنین تشخیص زودهنگام و درمان سریع کم خونی در بارداری می‌تواند عوارض مربوط به سطح پایین ویتامین B12 را کاهش داده یا از آن جلوگیری کند. همچنین مصرف مرتب قرص آهن قبل از بارداری و بعد آن با توصیه پزشک نیز می‌تواند از ضرر کم خونی در بارداری جلوگیری کند.

همانطور که می‌بینید رژیم تغذیه‌ای که برای جلوگیری از کم خونی قبل از بارداری استفاده می‌شود، همان رژیمی است که برای جبران کمبود آهن در بارداری استفاده می‌شود. در ادامه بیشتر در مورد درمان کم خونی در بارداری با تغذیه توضیح خواهیم داد.

کم خونی در بارداری و راه درمان آن

بسته به شدت کم خونی روش‌های درمانی آن نیز می‌توانند متفاوت باشد. برای مثال در کم خونی مینور و خفیف ممکن است تنها نیاز به تغییراتی در تغذیه باشد اما در کم‌ خونی‌های شدید ممکن است نیاز به تداخلات دارویی و پزشکی وجود داشته باشد.

* در مورد مشکلات و درمان کم خونی مینور در بارداری در این مقاله بیشتر بخوانید

درمان کم خونی خفیف در بارداری

در درمان کم خونی خفیف تا متوسط تاکید بر اصلاح تغذیه و مصرف برخی مکمل‌های ویتامینی و مواد معدنی است. درمان خانگی کم خونی در بارداری در این وضعیت توصیه می‌شود. در بالا به طور اجمالی توضیح دادیم برای کم خونی در بارداری چی بخوریم اما در ادامه گزینه‌های مناسب برای رژیم غذایی کم خونی در بارداری آمده است:

• گوشت مرغ
• اسفناج
• عدس
• کلم بروکلی
• غلات غنی شده
• ماهی
• گوجه فرنگی
• تخم مرغ
• چغندر
• سبزی برگ سبز
• میگو
• نان گندم کامل
• کلم پیچ
• گوشت گاو کم چرب
• لوبیا

چه میوه هایی برای کم خونی در بارداری مفید است:

• پرتقال و مرکبات
•  توتها
• زردالو
• هلو
• انگو به ویژه انگور سیاه

همچنین مصرف مغزها به ویژه پسته برای کم خونی در بارداری نیز موثر است. رژیم غذایی سرشار از این مواد هم برای جبران کم خونی در بارداری و هم درمان کم خونی فقر آهن بارداری کارساز است.

* برای کم خونی چه بخوریم؟ | رژیم سریع و صد در صدی درمان کم خونی

درمان کم خونی شدید در بارداری 

اگر وضعیت شدید بود آنگاه کم خونی در بارداری را چگونه جبران کنیم؟ پایین بودن کم خونی در بارداری با رژیم و مصرف مکمل ویتامینی کنترل می‌شود اما در موارد شدید اقدامات تهاجمی‌تری لازم است زیرا جان جنین در خطر است. در این حالت برای کم خونی در بارداری از دو گزینه‌ی آمپول و خون مصنوعی استفاده می‌شود.

آمپول کم خونی در بارداری حاوی آهن با دوز بالاست که به سرعت سطح آهن خون را به سطح نرمال می‌رساند. اما اگر این آمپول مکمل و یا روش‌هایی که در بالا گفته شد تاثیری در کم خونی مادر نگذارد از خون مصنوعی استفاده می‌شود. در این روش یک خونه تقویت شده حاوی عنصر آهن بالا به مادر تزریق می‌شود.

رفع کم خونی در بارداری در طب سنتی

مثل همیشه طب سنتی نیز  روشهایی برای درمان کم خونی در بارداری دارد. راه حل کم خونی در بارداری در این طب به شرح زیر است:

• مصرف مواد غذایی خون ساز مانند غذاهایی که در لیست بالا گفته شد و موارد دیگری مانند زرشک کوهی، اسفناج، آلوئه ورا، نبات، خاکشیر و همچنین تاکید بر مصرف میوه‌هایی مانند انگور سیاه، سیب و زردآلو.
• استفاده از گیاهان دارویی مانند شیرین‌بیان، شاه‌تره، زعفران، خاکشیر، زنجبیل و زعفران ( استفاده از گیاهان دارویی به ویژه در این مورد گیاه زعفران در بارداری حتماً باید با مشورت پزشک انجام شود زیرا در غیر این صورت می‌توان برای جنین خطرناک باشد)
• ماساژ برای تحریک نقاط خاص در بدن و بهبود حرکت خون مانند ماساژ پا به ویژه در قسمت بالایی پا و پاشنه
• مصرف دمنوش و انواع چای گیاهی مانند چای نعناع، زنجبیل و آویشن

حتما در مورد روش‌های درمان کم خونی در بارداری و طب سنتی با پزشک مشورت کنید.

آیا کم خونی بارداری بعد از زایمان رفع می‌شود؟

حتی اگر در دوران بارداری دچار کم خونی در بارداری شوید، خبر خوب این است که احتمالاً پس از زایمان، وضعیت شما به حالت عادی باز خواهد گشت. در تحقیقات انجام شده مشخص شده است که تا دو ماه پس از زایمان، سطح آهن اکثر زنان به حالت عادی باز می‌گردد. در این راستا داشتن یک رژیم غذایی سرشار از مواد خونساز می‌تواند کمک کننده و تسریع بخش باشد.